تاریخچه مهندسی ارزش

مهندسی ارزش- پیدایش، شکوفایی و تکامل

مهدی روانشادنیا، 1383

مقدمه:

در طول تاریخ، تلاش وقفه‌ناپذیر بشر برای ماندگاری سعادتمندانه با همت او برای مصرف بهینه منابع، همزاد و هم‌راستا بوده است. از این بین در گاه‌شمار تاریخ لحظاتی را شاهدیم که نیروی خلاقیت به یاری چنین همتی آمده و نوآوری، نقطه عطفی برای بهبود ارزش رقم زده است. شناخت روند شکل‌گیری چنین لحظاتی برای قضاوت منصفانه در مورد هر نوآوری، ضروری به شمار می‌آید.

روشهای جلوگیری از بکارگیری منابع غیر ضروری و کاهش هزینه از زمان فردریـک تیـلور (Fredrick Taylor ) و با بکارگیری مدیریت علمی برای انجام بهتر کارها، با یک تحول عیمق مواجه گردید و توسط گیلبرتز (Gilberts ) با مطالعه زمان انجام کار هنری فایول (Henry Fayoll ) با مطرح کردن اصول اداره کار توسعه یافت. تحـول بعـدی در این زمینه با تلاش‌های لاورنس مایـلز (Lawrence Miles ) در جهت حذف هزینه‌های غیر ضروری به دستاوردی مبتنی بر عملکردها و استفاده از مزایای کار گروهی شکل گرفت. این دستاورد چیزی نبود جز مهندسی ارزش.

در این مقاله برآنیم تا فرآیند شکل‌گیری این دستاورد جدید و مهمترین تحولات آن از آغاز تا سال‌های ابتدایی قرن حاضر را در قالب سه مرحله پیدایش، شکوفایی و تکامل مطرح کنیم.

1-    پیدایش مهندسی ارزش

سالها بود که هزینه‌های تولید محصول در شرکت جنرال الکتریک از نظر آقای مایلز بیشتر از میزانی بود که می‌توانست باشد. یافتن راهی برای کاهش هزینه‌ها دغدغه اصلی ذهن مایلز در آن سالها بود. سال 1944 زمانی که مایلز به سمت مدیر خرید شرکت گمارده شد، دغدغه ذهنی او باعث بکارگیری یک نگرش کارکردگرا برای خرید مواد اولیه گردید.

چنین نگرشی از آنجا نشأت می‌گرفت که با شروع جنگ جهانی دوم مواد اولیه‌ای چون فولاد، آلومینیوم، مس، برنز، نیکل و قلع در اختیار فعالیت‌های جنگی قرار گرفت. مصرف نجومی مواد اولیه، در کاربردهای مرتبط با جنگ که مورد استفاده در صنعت الکترونیک نیز بوده این صنعت را با چالش جدیدی مواجه کرد. چاره‌ای جز جایگزینی مواد اولیه صنعت الکترونیک با مواد جایگزین نبود. این در حالی بود که کارکردهای ماده بایستی تأمین می‌گردید.

نمونه‌ای که در آن سالها اجرا گردید، جایگزینی فولاد ضد زنگ در موتور پمپ زیرآب با یک ماده جایگزین بود. این ماده جایگزین علاوه بر دوام بیشتر، قیمتی برابر یک سوم قیمت فولاد ضد زنگ را داشت. دلیل چنین تفاوت فاحشی چیست؟ این سؤالی بود که ذهن مایلز و ارلیچر (Harry Erlicher )، معاون شرکت جنرال الکتریک را به خود معطوف داشت. برای پاسخ به پرسش مطرح شده، مایلز از سال 1947 به صورت تمام وقت در مسئولیت کاهش هزینه محصولات در شرکت جنرال الکتریک به کار گمارده شد. از آن سال تا سال 1952  مایلز مفاهیم کارکردی مرتبط با هزینه را گسترش داد. هزینه‌های اضافی بایستی شناسایی و حذف می‌شدند تا حتی در زمان وفور مواد اولیه، محصول ارزان‌تر و کارآتری به دست مشتریان می‌رسید.

برنامه اجرا شده توسط مایلز، به عنوان یک راه حل بهبود مدیریت «تحلیل ارزش» نام گرفت. مایلز با تشکیل جلساتی از شرکت‌کنندگان می‌خواست فراتر از عادت‌های معمول خود بیندیشند. در ابتدا رویکرد کارکردگرا در ارتباط با کاهش هزینه‌ها بود و پس از آن افزایش ارزش محصول مد نظر قرار گرفت.

در سال‌های اولیه برنامه تحلیل ارزش محدود به شرکت جنرال الکتریک بود، تا اینکه در اوایل دهه 1950  همزمان با انتشار مقالاتی در مورد تحلیل ارزش این روش در نیروی دریایی امریکا و با تأکید بر تحلیل نقشه‌های مهندسی طرح‌ها بکار گرفته شده و اصطلاح «مهندسی ارزش» جایگزین «تحلیل ارزش» گردید.

2-    دوره شکوفایی مهندسی ارزش

مهندسی ارزش از تولیدات صنعتی شروع شد و به تدریج از اواخر دهه 1960 در صنعت ساخت و ساز و دیگر صنایع و خدمات کاربرد پیدا کرد. هر چه موفقیت مهندسی ارزش، گاه با چالش‌هایی مواجه گردید، لیکن تعدد موارد موفقیت این تکنیک مقاومت‌ها در برابر تغییر را در هم نوردید و نتایج حیرت‌آوری را به دنبال داشت.

دوره شکوفایی مهندسی ارزش با توسعه این تکنیک به خارج از محدوده جنرال الکتریک آغاز گردید و به تحولات شگرفی در کاهش هزینه‌ها در کشورهای مختلف و نهایتاً تشکیل انجمن‌های مهندسی ارزش در کشورهای مختلف منجر گردید. مهمترین تحولات این دوره عبارتند از:

–       برپایی اولین سمینار تحلیل ارزش به همت آقای مایلز، 1952

–       استفاده از مهندسی ارزش در بخشهای مختلف نیروی نظامی امریکا، از سال 1954

–       انتشار کتاب «مهندسی ارزش در مدیریت پروژه» نوشته ساکسنا، 1955

–       تشکیل انجمن مهندسی ارزش امریکا (SAVE )، 1959

–       تشکیل اولین و دومین کنفرانس مهندسی ارزش در دانشگاه پنسیلوانیا و آناهایم کالیفرنیا، سالهای 1959 و 1960

–       تصویب بندهای آیین‌نامه قرارداد مهندسی ارزش در ارتش امریکا، 1961

–       اجباری شدن مهندسی ارزش در قراردادهای با ارزش بالای 100هزار دلار در وزارت دفاع امریکا، 1962

–       استفاده از مهندسی ارزش در شرکت کشتیرانی امریکا، 1963

–       تشکیل کمیته داوطلبانه مهندسی ارزش (SAVE ) در جامعه مهندسی ژاپن، 1965

–       تأسیس اولین شرکت مهندسی ارزش در استرالیا، 1965

–       ابداع نمودار FAST توسط چارلز بایتوی (Charles Bytheway ) ، 1965

–       تشکیل انجمن مهندسی ارزش در کشورهای کانادا، اسکاتلند، آلمان، فرانسه، افریقای جنوبی، چین، برزیل، عربستان صعودی و … از سال 1967

3-    دوره تکامل مهندسی ارزش

در فضای کنونی استفاده از روش مهندسی ارزش به صورت اقدامی متهورانه مورد تأیید قرار گرفته و این روزها فرآیند مهندسی ارزش به عنوان یکی از ارکان پروژه به شمار می‌آید.

وجود چنین فضایی حاصل کاربردهای گسترده مهندسی ارزش در پروژه‌های نظامی، صنعتی، عمرانی، خدماتی و غیره و موفقیت‌های آن در گذشته می‌باشد. از سال‌های ابتدایی دهه 1970 دوره‌های آموزشی متعدد و سمینارهای متنوعی با محوریت مهندسی ارزش برگزار شده است. در این سال گواهی‌نامه‌های متعددی جهت تأیید صلاحیت متخصصان ارزش صادر گردید و در نهایت از سال‌ها 1992 فدراسیون جهانی مهندسی ارزش تشکیل شد و کشورهای مختلف دنیا نسبت به تصویب الزامات قانونی به کارگیری مهندسی ارزش در مراحل مختلف طرح‌ها، اقدام کرده‌اند.

در سال‌های اخیر حیطه کاربرد مهندسی ارزش از اجرای بهینه طرح‌ها فراتر رفته و در زمینه‌های راهبری کلان طرح‌ها نیز کاربرد پیدا کرده است. این روزها مهندسی ارزش با رویکرد مدیریت ارزش و برنامه‌ریزی ارزش در زمینه‌های پیچیده متعدد از برنامه‌ریزی منابع انرژی گرفته تا بازنگری برنامه‌های در دست اجرای حمل و نقل و پروژه‌های مرتبط با رفاه عمومی بکار می‌رود.

امروزه اطمینان از موفقیت تکنیک مهندسی ارزش و دامنه کاربرد آن تا بدانجا پیش رفته که انجمن بین‌المللی مهندسی ارزش (SAVE ) ادعا می‌کند: «متدولوژی ارزش این نوید بزرگ را می‌دهد که با ادامه روند افزایش و بهبود ارزش محصولات، خدمات و سیستم‌ها و پروژه‌های عمرانی، می‌تواند مشکلات هزاره جدید را حل نماید.

مراجع:

1. Lawrence D. Miles, Techniques of Value Analysis and Engineering, Eleanor Miles Waller,1989
2. Larry W. Zimmerman, Value Engineering A Practical Approach for Owners, Designers and contractors, CBS Publishers, 1988.
3. Don Tapping, Tom Lauyster & Tom Shuker, Value Stream Management, Productivity, Lmc, 2002
4. S. S. Iyer, Value Engineering: A How to Manual New Age Internatinal Publishers, 2000
5. http://www. Value-eng.org
6. HTTP://www.Scar-csva.org
7. HTTP://www.ve-mavra:ir

8- دنی ملک جورج، آنجلا پالمر، مدیریت ارزش، ترجمه حمید احراری، 1379

9- فران ساین کنستانتینو، تحول روش تحلیل ارزش به سوی مدیریت ارزش، شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس، 1380

10- شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس، مهندسی ارزش در طراحی، اجرا و بهره‌برداری، 1378

11- مهدی روانشادنیا، ارزیابی سیستم اولویت‌بندی طرح‌های عمرانی با استفاده از مهندسی ارزش، سمینار کارشناسی ارشد، 1383

12- مجموعه مقالات نخستین همایش مهندسی ارزش در طرح‌های عمرانی، 1379

13- معاونت مهندسی و فن‌آوری وزارت نفت، مجموعه مقالات اولین همایش مهندسی ارزش در صنعت نفت، 1380