ررسی حوادث ناشی از کار در کارگاه های ساختمانی در یک شهرستان

در این تحقیق سعی بر آن شده است که با بررسی حوادث ناشی از کار در کارگاه های ساختمانی در یک شهرستان در سال 1387 به بررسی عوامل مختلف موثر در بروز حوادث پرداخته شود. نتایج بررسی حوادث ناشی از کار در این شهرستان نشان می دهد که 45 درصد از آمار حوادث ناشی از کار این شهرستان مربوط به کارگاه های ساختمانی می باشد. با بررسی ها و تحقیقات به عمل آمده می توان بیان کرد که علت وقوع بیشتر حوادث ساختمانی در این شهرستان نداشتن اطلاعات و آگاهی های لازم کارفرمایان که خود اقدام به ساخت و ساز نموده اند و همچنین پیمانکاران با مقررات حفاظت فنی و ایمنی کارگاه های ساختمانی و عدم نظارت کافی ناظران ساختمانی و نبودن الزامات قانونی در بخش کارگاه های ساختمانی در زمینه دریافت مهارت های فنی و حرفه ای می باشد. همچنین می توان بیان نمود که بیشتر حوادث ساختمانی در مراحل انجام کار مربوط به اجرای سقف و حمل بار می باشد که با آموزش های لازم در این زمینه می توان از بروز حوادث تا حد زیادی جلوگیری نمود. افزایش روز افزون کارگاه های ساختمانی، نظارت جدی و دقیق دستگاه های اجرایی مربوطه را می طلبد.

سالیانه وقوع حوادث در صنعت ساختمان باعث وارد آمدن خسارت های مالی، جانی و زیست محیطی زیادی به شرکت ها و سازمان ها و خانواده فرد حادثه دیده می گردد. علاوه بر خسارت های مستقیم  و مشهود، هزینه ها و پیامدهای دیگری از قبیل بی سرپرست شدن خانواده ها، مسایل روحی و روانی حادثه دیده، خانواده و افراد نزدیک و نگهداری از حادثه دیده و … قابل تامل می باشد. توجه به این مطالب ایجاب می کند تا با بررسی و تجزیه و تحلیل علل بروز حوادث، نتایج حاصل جهت ایمن سازی و شناسایی ریسک ها و خطرات محیط کار به کار گرفته شود.

صنعت ساختمان یکی از اشتغال زاترین صنایع در کشور است. لذا توجه به مسایل مربوط به ایمنی محیط کار و سلامت کارگران باید از درجه اهمیت بالایی برخوردار باشد. ریسک ها و کانون های خطر در کارگاه های ساختمانی بسیار متنوع و پیچیده می باشند عدم توجه کارشناسانه و دقیق به این موضوع می تواند آثار و تبعات جبران ناپذیری را برای گروه های مختلف کاری در برداشته باشد. بنابراین بررسی و تجزیه و تحلیل دقیق علل بروز هر حادثه در کارگاه های ساختمانی باید مورد توجه خاص مسوولان باشد. هر چند نمی توان به طور مطلق و کامل از بروز حوادث جلوگیری کرد، با اتخاذ تدابیر ایمنی در رعایت مقررات حفاظتی می توان تا حدود زیادی میزان و شدت حوادث را کاهش داد. در این تحقیق سعی بر آن شده است با شناسایی عوامل موثر در بروز حوادث در کارگاه های ساختمانی و تجزیه و تحلیل آماری آنها راهکارهای موثری جهت پیشگیری از حوادث پیشنهاد  گردد.

بررسی ها و تحقیقات میدانی در شهرستان مورد بررسی حاکی از این مطلب است که 34 مورد حادثه ناشی از کار در سال 87 در بخش ساختمانی مورد بررسی قرارگرفته است. این رقم، 45 درصد از کل حوادث شهرستان را دربرمی گیرد. این آمار تنها بخشی از حوادث به وقوع پیوسته در بخش ساختمان را پوشش داده است و آمار واقعی بیش از این مقدار می باشد. این مهم، ایجاد یک سیستم مدیریت ایمنی یکپارچه و موثر در صنعت ساختمان را ایجاب می کند.

2- نقش مالکان و پیمانکاران در حوادث ساختمانی

یکی از عوامل مهم و تاثیر گذار در اجرای سیاست ها و قوانین ایمنی در کارگاه ها، عامل مدیریت می باشد. با توجه به اهمیت این موضوع یکی از ابعاد مهم مد نظر در بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث ساختمانی، نوع مدیریت کارگاه می باشد. بر این اساس در آنالیز حوادث سال 87 در بخش ساختمان، کارفرمایان به سه گروه مالک ساختمان در دست احداث، پیمانکار حقیقی و پیمانکار حقوقی تقسیم بندی شدند. توزیع تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب نوع کارفرما در جدول شماره 1 آمده است. شکل شماره 1 نمودار میله ای درصد توزیع حادثه دیدگان را نشان می دهد.

 

 

 

جدول شماره 1- تعداد و درصد توزیع حادثه دیدگان برحسب نوع کارفرما

 

آمار موجود نشان می دهد که حدود 56 درصد از حوادث به وقوع پیوسته مربوط به ساختمان هایی است که مالک آنها شخصا اقدام به ساخت و ساز نموده است. این مطلب بیان می نماید که مالکان ساختمان به علت عدم آشنایی با مسایل و مقررات حفاظتی کارگاه های ساختمانی باعث بروز حوادث زیادی شده اند. براساس جدول شماره یک، 45 درصد از حادثه دیدگان در کارگاه هایی دچار حادثه شده اند که فعالیت اجرایی به پیمانکاران واگذار شده است. با توجه به تنوع فعالیت های ساختمانی و مشکلات و مسوولیت های حقوقی، تمایل به سپردن فعالیت ها در بخش ساختمان به پیمانکاران در حال افزایش است ولی آیا این پیمانکاران قادر به مهیا کردن محیط ایمن کار می باشند؟ متاسفانه اکثر پیمانکاران از صلاحیت فنی و اجرایی لازم برخوردار نمی باشند که در نتیجه باعث بروز مشکلات عدیده ای از جمله بالا رفتن آمار حوادث ناشی از کار در بخش ساختمان می شود. لذا ضرورت ساماندهی و نظارت بیشتر پیمانکاران می تواند تا حد زیادی به کاهش حوادث کمک نماید. از طرفی با افزایش اعتماد به بیمه، پیمانکاران مسوولیت خود را در پرداخت غرامت بر عهده شرکت های بیمه گذار گذاشته و توجه کمتری به رعایت مسایل ایمنی دارند و از فراهم نمودن شرایط و وسایل و ابزار کار ایمن و اجرای صحیح مقررات حفاظتی و نظارت بر پرسنل تحت امر امتناع می کنند.

 نمودار شماره 1- تعداد و درصد توزیع حادثه دیدگان برحسب نوع کارفرما

2- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب عامل وقوع حادثه

حوادث در کارگاه های ساختمانی در اثر عوامل مختلفی به وقوع می پیوندند. در این جا به بررسی عواملی از جمله شرایط ناایمن کار در ارتفاع، برخورد با اشیاء، سقوط مصالح، درگیری با ماشین آلات، ریزش آوار و گود و خطرات مربوط به حمل مصالح یا بالابر پرداخته شده است.

براساس جدول و نمودار شماره 2 آمارها نشان می دهد که 33 درصد از حوادث به وقوع پیوسته در کارگاه های ساختمانی مربوط به درگیری با ماشین آلات می باشد و در این میان حدود 15 درصد از حوادث، حادثه دیدگان اپراتور دستگاهای بالابر می باشند که این مطلب اهتمام بیشتر جهت آموزش کارگران اپراتور بالابر و برطرف نمودن نقص فنی دستگاه های مذکور را مورد توجه قرار می دهد. همچنین در مورد عامل گودبرداری با نظارت کافی از طرف مهندسین ناظر ساختمان در هنگام تخریب و گودبرداری و برپایی سازه های نگهبان در گودهای با ارتفاع بیش از 120 ساننتیمتر تا حد زیادی می توان از بروز اینگونه حوادث جلوگیری نمود. در مورد عامل سقوط که خود در 2 بخش سقوط اشیا و سقوط از ارتفاع حدود 44 درصد از حوادث به وقوع پیوسته را شامل می شود. با توجه به تحقیقات و بررسی های به عمل آمده می توان بیان نمود که با استفاده از کمربندهای ایمنی و روش انجام صحیح کارها و نظارت بیشتر مهندسین ناظر و نظم در کارگاه ساختمانی تا حد زیادی می توان از اینگونه حوادث پیشگیری نمود.

درصد حادثه دیدگان	تعداد حادثه دیدگان	نوع حادثه	ردیف
32.3%	11	درگیری با ماشین آلات	1
14.7%	5	ریزش آوار و گود	2
20.5%	7	سقوط از ارتفاع	3
23.5%	8	سقوط اشیاء	4
8.8%	3	انفجار	5
100%	34	جمع

جدول شماره 2- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب عامل وقوع حادثه

 

 نمودار شماره 2- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب عامل وقوع حادثه

 

 

   

3- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب مراحل ساخت و ساز

در این بخش از تحقیق به منظور شناسایی مراحل پرخطر ساخت و ساز به بررسی تعداد حوادث بر حسب مراحل مختلف از جمله تخریب، گودبرداری، برپایی اسکلت، حمل و نقل مصالح، دیوار چینی، اجرای سقف و تاسیسات و … پرداخته شده است.

با توجه به جدول و نمودار شماره 3 می توان بیان نمود که حدود 30 درصد از حوادث بوقوع پیوسته مربوط به مرحله اجرای سقف می باشد. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که با توجه به صنعتی شدن و استفاده از روش های جدید ازجمله تیرچه و بلوک در اجرای سقف و واگذاری این مرحله از طرف کارفرما به پیمانکاران جزء بدون صلاحیت فنی، نیاز به الزام قانونی در به کارگیری کارگران و پیمانکاران دارای مهارت فنی و حرفه ای ضروریست. بررسی ها نشان می دهد که بیشتر حادثه دیدگان در مرحله برپایی اسکلت از گرو ه های جوشکار بوده اند که اکثرا دچار فوت، شکستگی و جراحت شدید شده اند.

جدول شماره 3- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب مراحل ساخت و ساز

عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی از جمله کلاه و کفش ایمنی و طناب نجات باعث بوجود آمدن حوادث در مراحل مختلف از کارگاه های ساختمانی بوده است. کنترل بیشتر و برنامه ریزی جهت استقرار سیستم مدیریت ایمنی در این بخش و لزوم آموزش پرسنل شاغل به منظور حذف عادات پرخطر در کاهش شدت حوادث موثر می باشد. از آنجا که 29 درصد از کل حادثه دیدگان در حین حمل و نقل مصالح دچار آسیب شده اند این امر نخست نشان دهنده آن است که اپراتور دستگاه ها از آگاهی لازم در این زمینه برخوردار نیستند، دوم اینکه ابزارها و روش های حمل مصالح از ایمنی کامل برخوردار نبوده و نیازمند کنترل و نظارت بیشتری می باشند.

نمودار شماره 3- تعداد و توزیع  درصد حادثه دیدگان بر حسب مراحل ساخت و ساز

 

4- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر حسب علل وقوع

در بروز حوادث ساختمانی علل فراوانی دخیل می باشند. در این تحقیق مهم ترین علل بروز حادثه و تعداد حوادث مرتبط در جدول و نمودار شماره 4 نشان داده شده است. همانگونه که مشاهده می شود 26.5 درصد از حوادث به دلیل نقص فنی تجهیزات و ماشین آلات به ویژه بالابر به وقوع پیوسته اند. عدم نظارت بر وضعیت فنی و ایمنی بالابرهای اجاره داده شده از طرف افراد غیر متخصص و عدم آشنایی کارفرمایان با نحوه نصب، مونتاژ و استفاده از آن باعث بروز این تعداد حادثه گردیده است. لذا ضرورت نظارت بیشتر بر واحدهای اجاره دهنده ماشین آلات ساختمانی و ساماندهی آنان در قالب یک اتحادیه که بتوانند تحت نظارت باشند ضروری می باشد.

جدول شماره4- توزیع و تعداد و درصد حادثه دیدگان بر علل وقوع

نمودار شماره4- تعداد و توزیع درصد حادثه دیدگان بر حسب علل وقوع

 

بر اساس جدول و نمودار شماره 4، 32 درصد از حوادث در اثر عدم نظارت کارفرما در حین کار و انجام کار به روش ناایمن به وقوع پیوسته است. دادن اختیار عملیات اجرایی به افراد غیر متخصص و اطمینان بیش از حد کارفرما به آنان باعث می شود تا کارگران به روش های غیر اصولی و ناایمن روی آورند و در نتیجه حوادث جبران ناپذیری به وقوع بپیوندد. عدم تهیه وسایل و لوازم حفاظت فردی مناسب از قبیل کلاه، کفش، کمربند ایمنی و همچنین ابزار کار ایمن باعث شده است حدود 25 درصد از حوادث به این دلیل به وقوع بپیوندد. عدم وجود امنیت شغلی، مشکلات فراوان معیشتی کارگران، عدم تمرکز کافی بر انجام کار و عدم توجه به توصیه های مقامات مسوول باعث شده است تا بی احتیاطی کارگران سهم 15 درصدی از علل بروز حوادث را به خود اختصاص دهد.

5- تعداد و توزیع درصد حادثه دیدگان بر حسب نتیجه حادثه

عدم رعایت نظامات اداری (در انتخاب پیمانکاران دارای صلاحیت و نظارت بر حسن اجرای مقررات) عدم رعایت اصول فنی و ایمنی در اجرای عملیات ساختمانی در مراحل مختلف ساخت و ساز، عدم توجه به مسایل حفاظت فنی و ایمنی دستگاه ها و ماشین آلات مختلف ساختمانی به خصوص ماشین آلات حمل مصالح مثل بالابر و عدم استفاده از کارگران بدون مهارت باعث بروز حوادث با نتایج دلخراشی به شرح جدول و نمودار شماره 5 گردیده است:

جدول شماره5- تعداد و توزیع درصد حادثه دیدگان بر حسب نتیجه حادثه (شدت وقوع حادثه)

براساس استانداردهای بین المللی هر حادثه منجر به فوت باعث تلف شدن 7500 روز کاری می گردد. بر اساس جدول شماره 5 در اثر 3 حادثه منجر به فوت 22500 روز کاری تلف شده است. این میزان روز تلف شده کاری برابر با 72 درصد کل روزهای تلف شده در اثر 34 مورد حادثه مورد بررسی می باشد. با نگاهی دقیق به این موضوع می توان نتیجه گرفت که بایستی با بررسی دقیق محیط کار و شناسایی کانون های خطر کارگاه که احتمال بروز حوادث شدید در آنها می رود تا حد امکان نسبت به حذف، ایمن سازی و یا نظارت بیشتر جهت انجام کار به روش ایمن و استفاده صحیح از لوازم حفاظت فردی اقدام نمود.

نمودار شماره5- تعداد و توزیع درصد حادثه دیدگان بر حسب نتیجه حادثه(شدت وقوع حادثه)

6- محاسبه شاخص ها

براساس آمار موجود در دستگاه های اجرایی ذیربط در سال 1387، 600 کارگاه ساختمانی (حدود 400 کارگاه در دو طبقه و 200 کارگاه در یک طبقه) با اخذ مجوزهای لازم فعالیت ساختمانی خود را آغاز نموده اند. اگر نیروی انسانی لازم برای ساخت هر طبقه ساختمان با مساحت زیر بنای 110 متر مربع، 150 نفر روز باشد، تعداد کل نیروی انسانی شاغل در کارگاه های ساختمانی سطح شهرستان 90000 نفر روز می باشد. اگر میانگین ساعات کاری روزانه 8 ساعت در نظر گرفته شود مجموع ساعات کار کلیه کارگران ساختمانی در یک سال 720000 می باشد. با استفاده از این مقادیر می توان شاخص های کمی ایمنی را در صنعت ساختمان مورد محاسبه و ارزیابی قرار داد.

6-1- ضریب تکرار حادثه (FR ):

میزان وفور حوادث و یا به عبارت دیگر بسامد کثرت حوادث عبارت است از نسبت حوادث اتفاق افتاده در یک زمان معین (معمولا یکسال) بر مجموع ساعات کار کل کارگران در همان زمان ضرب در یک میلیون.

34=                       N تعداد حوادث ناشی از کار در سال 87   

720000=T                 جمع کل ساعات کارکرد کارگران در سال 87

6-2- میزان شدت حادثه (SR ):

میزان شدت حوادث و یا به عبارت دیگر بسامد شدت حوادث از تقسیم حاصل ضرب مجموع ساعات از دست رفته به علت حادثه در زمان معین در هزار بر مجموع کل روزهای کارکرد کارگران در همان زمان بدست می آید.

31131=L                       تعداد روزهای از دست رفته بواسطه حوادث در سال 87

720000=T                   جمع کل ساعات کارکرد کارگران شرکت در سال 87

 

6-3- میزان شیوع حادثه (IR ):

از طرف سازمان بین المللی کار برای کشورهایی که محاسبه میزان وفور و شدت حوادث به علت نداشتن اطلاعات لازم در مورد مجموع ساعات کار کلیه کارگران و ساعات از دست رفته به علت حادثه مقدور نیست، محاسبه این میزان توصیه گردیده که از تقسیم مجموع تعداد حوادث در یک زمان ضربدر هزار به تعداد کل کارگران در همان زمان به دست می آید.

34=                       N تعداد حوادث ناشی از کار در سال 87   

90000=                 M تعداد کل کارگران ساختمانی در سال 87   

7- ارزیابی خسارات ناشی از حوادث در سال 1387

همانگونه که در بخش های مختلف تحقیق اشاره شد در سال 1387 تعداد 34 مورد حادثه در شهرستان به وقوع پیوسته است. براساس استانداردهای موجود در زمینه ایمنی و بهداشت کار و بر اساس گزارش سازمان تامین اجتماعی در خصوص تعداد روزهای مرخصی  استعلاجی کارگران در اثر حوادث، تعداد کل روزهای از دست رفته کاری (تلف شده) در سال 1387 در اثر 34 مورد حادثه 31131 روز می باشد. اگر به طور میانگین دستمزد روزانه کارگر ساختمانی را 120000 ریال در نظر بگیریم، با احتساب هزینه های درمانی و سایر هزینه های جانبی میزان خسارت ناشی از حوادث بخش ساختمان در سال 87 رقمی در حدود 4400000000 ریال می باشد.

 8- نتیجه گیری

توجه و اهمیت بیشتر به مسایل ایمنی و بهداشت محیط کار در کارگاه های ساختمانی می تواند به پیشگیری از بروز حوادث و کاهش حادثه دیدگان کمک شایانی داشته باشد. باید بپذیریم هر کارگاه ساختمانی که برپا می شود بایستی درست همانند یک کارگاه تولیدی ثابت مسایل و مقررات ایمنی و حفاظت فردی را در مورد آن به اجرا دربیاوریم. نیروی انسانی شاغل در کارگاه ساختمانی با توجه به ماهیت کار و خطرات موجود به مراتب بیشتر از کارگاه های تولیدی ثابت نباز به حمایت و نظارت دارد. لذا توجه به نکات ذیل می تواند کمک قابل توجهی به بهبود وضعیت ایمنی در کارگاه های ساختمانی و در نتیجه کاهش حوادث نماید:

1- به کارگیری روش های نوین اجرایی برای ارتقای سطح ایمنی و بهداشت

2- کنترل و نظارت بیشتر به صلاحیت پیمانکاران بخش ساختمان

3- اجباری شدن ساخت و ساز توسط مجریان دارای صلاحیت

4- برگزاری دوره های آموزشی و صدور گواهینامه و منوط شدن اشتغال به داشتن مدرک مهارت

5- ساماندهی کارگران ساختمانی و آموزش آنان جهت حذف عادات پرخطر در کارگاه ها

6- ساماندهی و نظارت بر مسایل فنی و ایمنی اجاره دهندگان ماشین آلات ساختمانی

7- اعمال دستورالعمل های ایمن جهت اجرای سقف ها با استفاده از تیرچه و بلوک با توجه به گسترش سریع این نوع عملیات در شهرستان از طرف سازمان نظام مهندسی ساختمان

8- یکپارچه و هماهنگ سازی فعالیت های ارگان های نظارتی از قبیل نظام مهندسی ساختمان، وزارت کار و امور اجتماعی، سازمان مسکن و شهرسازی و سازمان آموزش فنی و حرفه ای و اعمال قوانین سختگیرانه در خصوص وقوع و تکرار حوادث در کارگاه ها

9- شناسایی و توجه بیشتر به کانون های خطر (جوشکاری اسکلت و پوشش سقف) جهت جلوگیری از بروز حوادث شدید.

 

مرجع:

1- سازمان نظام مهندسی ساختمان

 تهیه کننده: میلاد علی پور