روش شناسی فهرست 100 شرکت برتر ایران:
رتبه بندی شرکتها در محیط کسب و کار تلاشی علمی برای تلخیص بسیاری از اطلاعات پیرامونی محیط کسب و کار در قالب سنجه های ساده و قابل درک است. رتبه بندی میتواند اطلاعات مفیدی در مورد وضعیت شرکتها در مقایسه با رقبای خود در اختیار ذینفعان از قبیل مدیران، سهامداران و سرمایه گذاران ، اعتباردهندگان و بانکها، مشتریان، دولت و سازمانهای دولتی و … قرار دهد.
با کمک بررسی مداوم تحولات در رتبه بندی شرکتها، تشخیص جهت حرکت در کسب و کارهای اقتصادی و شناسایی دورنمای رونق و رکود در صنایع مختلف و حتی ارزیابی میزان اثربخشی سیاستهای اصلاحی اعمال شده، قابل پیگیری است.
باید توجه داشت که دو روش کلی برای ارزیابی بنگاههای اقتصادی وجود دارد:
روش اول، روش ارزیابی جایگاه و نتیجه عملکرد شرکتها است. بسیاری از فهرستهای رتبه بندی متعارف در جهان از قبیل فورچون 500، هزار شرکت برتر آمریکا، FTSE، S&P و … بر اساس یک یا مجموعه ای از شاخصهای خروجی گرا به رتبه بندی شرکتها می پرد ازند. در واقع، مبنای ارزیابی از جایگاه و عملکرد شرکتها در این فهرستها، براساس یک یا مجموعه ای از شاخصها با ماهیت ارایه خروجی و نتیجه عملکرد شرکت است.
روش دوم، روش ارزیابی فرآیندی عملکرد شرکت یا روشهای فرآیند گرا است. در این مدلهای رتبه بندی، معیار ارزیابی شرکتها بر فرآیند کار تمرکز بیشتری دارد. این مدلها بر مجموعه گسترده تری از شاخصها اعم از کیفی و کمی و بر دامنه وسیعتری از متغیرها که ورودیها (Input) و فرآیندها (Process) و خروجیها (Output) را در بر میگیرد، تکیه دارند. انواع مدلهای متداول ارزیابی کیفیت نظیر مدل دمینگ، بالدریج، EFQM و … در این گروه قرار دارند. بدیهی است این مدلها در ارزیابی یک شرکت خاص و به منظور گزارش دهی به مدیران و ذینفعان مستقیم شرکت مناسبت بیشتری دارند، چون به تفصیل درگیر عملکرد شرکت می شوند. اما دقیقاً به همین دلیل، از قدرت نفوذ کمتری برخوردارند. در واقع، جامعه مخاطبان این نوع رتبه بندیها محدود به ذینفعان مستقیم شرکت است و شرکتهای مشارکت کننده در این نوع رتبه بندیها نیز محدود است.
به دلیل نیاز به دامنه گستردهای از اطلاعات برای محاسبه معیارهای ارزیابی در روشهای فرآیند گرا، در بسیاری از مواقع انجام بخشهایی از کار در این رتبه بندیها بر “خود ارزیابی” استوار میباشند.
این مساله زمانی که قصد رتبه بندی میان شرکتهای زیادی را داریم، غیر قابل اتکاء خواهد بود. به همین دلیل از قابلیت روشهای فرآیندگرا در تدوین فهرستهای عمومی کاسته می شود. اینکه بسیاری فهرست فورچون 500 را می شناسند و می دانند که مثلا شرکت اول این فهرست چه شرکتی است ، اما در مورد رتبه بندی EFQM در آمریکا و یا کشورهای دیگر، اطلاعی در دسترس عموم نیست، نمونه ای از تفاوت قدرت نفوذ در این دو روش رتبه بندی است.
هدف تدوین فهرست صد شرکت برتر ایران “شفاف سازی فضای کسب و کار و جایگاه اقتصادی شرکتهای ایرانی و رتبه بندی آنها از نظر میزان تاثیرگذاری در اقتصاد ملی، با هدف گسترش رقابت در فضای کسب و کار بنگاههای اقتصادی” است.
با هدف فوق فهرست صد شرکت برتر ایران (IMI-100) تناسب بیشتری با روشهای رتبه بندی خروجیگرا ( نتیجه گرا) دارد. چون شفافسازی جایگاه اقتصادی شرکتها هدفی است که مدلهای فرایندگرا نمی توانند به آن پاسخ گویند. به خصوص زمانی که تعیین جایگاه اقتصادی شرکتها در مقایسه با هم مطرح است، نمیتوانیم ارزیابی خود را محدود به چند شرکت خاص نماییم. افزایش تعداد شرکتها نیز استفاده از روشهای فرآیندگرا را به عنوان کاری مداوم و سالانه غیرممکن میکند.
بنابراین فهرست صد شرکت برتر ایران، فهرستی برای شناسایی جایگاه اقتصادی بنگاههای اقتصادی بر مبنای روش رتبه بندی براساس روشهای خروجیگرا است.
2/2- شاخصهای مورد استفاده در طرح:
با توجه به عمومیت فهرست IMI-100 و وجود انواع شرکت های تولیدی و خدماتی شرکت کننده در این طرح، جهت همگن کردن رقم فروش این شرکتها، در مورد اکثر شرکتهای تولیدی و خدماتی رقم فروش خالص آنها منظور میشود، در مورد بانکها از مجموع درآمدهای مشاع و غیرمشاع آنها استفاده میگردد و مجموع درآمدهای بیمهای و درآمد حاصل از سرمایهگذاریها نیز در مورد شرکتهای بیمهای لحاظ میشود.
پس از گزینش و رتبه بندی شرکتها براساس شاخص”حجم فروش”، این شرکتها براساس شاخصهای دیگری مقایسه و رتبه بندی می شوند. این شاخصها عبارتند از:
– رشد فروش
– فروش سرانه
– دارایی
– رشد دارایی
– تعداد کارکنان
– رشد اشتغال
– سود آوری
– رشد سود
– بازده فروش
– بازده دارایی
– بازده ارزش ویژه
– گردش دارایی
– نسبت مالکانه
– صادرات
– صادرات سرانه
– نسبت جاری
– نسبت خالص وجوه ناشی از عملیات به فروش
– نسبت خالص وجوه ناشی از عملیات به سود عملیاتی
– نسبت بدهی
– نسبت پوشش هزینه بهره
– ارزش بازار
– بازده بازار حقوق صاحبان سهام
– نسبت P/E
– نسبت P/B
در تحلیل آمار و نتایج رتبهبندی ارایه شده از شرکتها لازم است به مواردی که ممکن است به دلیل شرایط خاص اقتصاد ایران، به عنوان اقتصادی در حال توسعه، ایجاد شود توجه کافی صورت گیرد.
• در اقتصاد ایران، مانند بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه، قیمتها منعکس کننده تمامی واقعیات اقتصادی نیستند. وجود یارانه های مختلف، دخالتهای دولت در کنترل قیمتها و مواردی از این قبیل، موجب انحراف قیمتها میشود و لذا قیمتها قادر نیستند وضعیت واقعی رشد یک شرکت را نشان دهند. مثلاً رشد فروش یک شرکت در یک اقتصاد سالم نشان دهنده افزایش قیمت محصول فروش رفته و مقدار عددی محصولات فروخته شده است. از آنجا که افزایش قیمت اساساً ناشی از افزایش کیفیت محصولات تولیدی است، در این صورت افزایش فروش، نشان دهنده رشد واقعی و سالم این شرکتها است. در حالیکه در اقتصاد ایران بخشی از تغییر قیمتها یا ناشی از وجود بازارهای انحصاری و یا ناشی از دخالتهای دولت در تعیین قیمت محصولات شرکتهای تولیدی است. بنابراین، باید در مقایسه فروش شرکتها و رتبه بندی آنها از نظر فروش این مقوله را در نظر داشت.
مشکل انحرافات قیمتی نه تنها مشکل فهرست IMI-100 است، بلکه در هر نوع آمار اقتصادی خود را نشان میدهد. حسابهای ملی، سبد مصرف خانوار، بودجه دولت، و آمارهای مشابه همه انحرافات قیمتی را در خود دارند و لذا به تمامی واقعیتهای اقتصادی را منعکس نمی کنند. طبیعی است که با کاهش دخالتهای دولت و آزاد شدن تجارت، قیمتها به سمت شفافیت و سلامت بیشتری حرکت خواهند کرد.
• به دلیل سابقه تورمی کشور در سالهای گذشته، مقایسه جمع کل داراییهای ثابت شرکتها و محاسبات مربوط به آن باید با احتیاط لازم صورت گیرد. از آنجا که شرکتها بر اساس قیمتهای تاریخی داراییهای ثابت خود را در دفاتر ثبت کرده اند و تاریخ سرمایه گذاری شرکتها با یکدیگر متفاوت است، در این صورت داراییها و نسبت سود و فروش به داراییها تمامی واقعیت را منعکس نمی کند. با توجه به این مطلب ضروری است که در استفاده از شاخصهای مرتبط با میزان داراییهای شرکت در بررسیها و تحقیقات اقتصادی، به این مساله توجه شود.
10 شرکت پیشرو در رتبه بندی سال 1389(به ترتیب حروف الفبا)
– شرکت ارتباطات سیار
– شرکت ایران خودرو
– گروه بهمن
– بانک پاسارگاد
– شرکت پتروشیمی مارون
– بانک تجارت
– شرکت خدمات دریایی و مهندسی کشتیرانی
– شرکت مپنا
– موسسه مالی و اعتباری مهر (بانک مهر)
– شرکت نفت پاسارگاد
روش انتخاب 10 شرکت پیشرو :
معیار اصلی در انتخاب شرکتهای پیشرو عبارت است از :
“تغییر رتبه فروش شرکتهای فهرست صد شرکت برتر ایران (IMI-100) برای یک دوره سه ساله”
فهرستی که براساس معیار اصلی فوقالذکر تهیه میشود، با توجه به معیارهای دیگری پالایش میشود. این معیارها عبارتند از :
وجود اطلاعات شرکت در طرح IMI-100 برای حداقل 3 سال اخیر
منفی نبودن تغییر رتبه فروش شرکت در سال اخیر
زیان ده نبودن شرکت
مرحله پایانی : پس از انجام مراحل قبلی، فهرست حاصل، توسط کمیته ای از خبرگان صنعت و محیط کسب و کار بررسی و 10 شرکت پیشرو تعیین میگردند.
• در انتخاب شرکتهای پیشرو، این کمیته به سطح بلوغ شرکتها توجه ویژه ای دارد. در مورد شرکت های بالغ (Mature)، تغییر مثبت رتبه فروش یا حتی حفظ جایگاه، دارای اهمیت بیشتری است.