مروری بر آلودگی هوا و تبعات آن

هوای پاک مایه شادمانی زندگی بشری است که نیاز به آن بیش از نیاز به غذا و آب می باشد. صنعت مدرن امروز، باعث تولید گازها و ذرات زیادی می شود که هوای آزاد را آلوده می کنند. در گذشته زغال در صنعت باعث تولید دی اکسید گوگرد زیادی می شد، ولی امروز به دلیل محتویات کم گوگرد در زغال، سوخت آن مشکلات زیادی تولید نمی کند ولی وسایل نقلیه موتوری مشکل اساسی هستند که دی اکسید نیتروژن و ذرات آلی غیر قابل تجزیه تولید می کنند که تحت اثر اشعه خورشید به ازن تبدیل می شود که مهمترین آلوده کننده هوا می باشد. گاز دی اکسید نیتروژن ( NO2 ) هوا را به رنگ قهوه ای در می آورد و این وضعیتی است که بسیاری از شهرها در فصل تابستان با آن مواجه هستند. ذرات ریز که در اثر سوخت موتورهای بنزینی و گردوغبار جاده ای، دود حاصل آتش سوزی و گرده های گیاهان تولید می شود، عامل آلودگی هوا در روزهای زمستانی است.

عوارض آلودگی هوا:

آلودگی هوا در دراز مدت می تواند برای انسان کشنده باشد. در یک تجربه تلخ، طی یک هفته آلودگی هوا در دسامبر 1952 در شهر لندن حدود 4700 نفر فوت کردند که بیشتر آنان مبتلایان به بیماریهای قلب و ریه و افراد مسن بودند. آلودگی هوا باعث تحریک مجاری هوائی و تشدید آسم می شود و هرچه میزان ازن هوا بیشتر باشد، تعداد بیشتری از افراد، مبتلا به آسم می شوند. تماس دراز مدت با آلودگی هوا باعث بروز برونشیت مزمن و آمفیزم می گردد. آلودگی هوا با گاز رادون ( ناشی از سوخت موتورهای دیزلی و صنایع سنگین ) باعث سرطان ریه می شود . همچنین آلودگی هوا باعث مرگ و میر حیوانات شده و برای گیاهان مضر می باشد و علاوه بر آن باعث افزایش عفونت های تنفسی می شود. آلودگی هوا اثرات غیر قابل جبرانی بر آثار باستانی و میراث فرهنگی دارد.

دی اکسید کربن و اهمیت آن در کیفیت هوای داخل ساختمان ها:

علی رغم اینکه دی اکسید کربن یک گاز آلاینده نبوده و بر سلامتی انسان هیچگونه تاثیری ندارد ولی همواره به عنوان یک عامل مهم در بررسی کیفیت هوای داخل ساختمانها و به عنوان شاخصی جهت نحوه عملکرد سیستم تهویه مد نظر قرار می گیرد. در صورتی که غلظت CO2 بالاتر از 1000 ppm باشد افرادی که در معرض این هوا باشند احساس عدم تازگی و ساکن بودن هوا می نمایند. کیفیت بد هوا در اتاق ها منجر به خستگی ، عدم تمرکز و عدم رضایت افراد می شود، که اغلب ناشی از تهویه نامناسب ساختمان می باشد که رابطه مستقیمی با غلظت CO2 دارد، لذا در برخی سیستم ها که از تهویه اتوماتیک استفاده می نمایند از غلظت CO2 به عنوان معیاری جهت تنظیم میزان هوای تازه ورودی به سیستم استفاده می شود.

آلودگی هوا و آثار زیانبار آن بر سلامت مردم

انتشار گازهای مضری مانند دی اکسید سولفور، مونواکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، و بخارات شیمیایی می‌توانند در جو زمین واکنشهای شیمیایی انجام داده و تشکیل مه دود و باران اسیدی بدهند.

آلودگی در محیطهای بسته مانند خانه‌ها، ادارات، و مدارس نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برخی از این آلاینده‌ها در اثر فعالیتهایی مانند استعمال دخانیات و آشپزی ایجاد می‌شود. بسیاری از افراد ‪ 80 تا 90 درصد عمر خود را در داخل محیطهای بسته می‌گذرانند و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های مضر می‌تواند سلامت افراد را به خطر بیندازد. به همین خاطر توجه به آلودگی هوا در داخل و خارج خانه حائز اهمیت است.

آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.

برخی بیماریها مانند آسم، بیماری قلبی و ریوی در مواقع آلودگی هوا تشدید می‌شوند. معمولا میزان آسیبها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد یعنی مدت تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی.

آثار کوتاه مدت آلودگی هوا عبارت است از حساسیت چشمها، بینی و حلق، عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی مانند برونشیت و ذات الریه. سردرد، تهوع، و واکنش‌های آلرژیک نیز از دیگر عوارض کوتاه مدت این مشکل زیست‌محیطی است.

آلودگی هوا برای مدت کوتاه می‌تواند بیماری مبتلایان به آسم و آمفیزم را تشدید کند.

آثار درازمدت آلودگی هوا می‌تواند بیماری مزمن تنفسی ، سرطان ریه، بیماری قلبی، و حتی آسیب به مغز ، اعصاب ، کبد و کلیه‌ها را شامل شود.

تماس مداوم با آلاینده‌ها بر ریه کودکان تاثیر می‌گذارد و در سالمندان سبب تشدید بیماری می‌شود.

عقیمی ناشی از کاهش شمار اسپرم در مردان از عوارض آلودگی هوا شناخته شده است. آلودگی هوا نه تنها در تشدید آسم نقش دارد بلکه بزرگترین عامل خطر در ایجاد این بیماری محسوب می‌شود. پزشکان از جمله عوامل موثر در بروز جوش صورت را آلودگی هوا معرفی می‌کنند. این معضل برای بیماران دیابتی مرگبار است. آلودگی هوا در فرایند کنترل جریان خون در دیابتی‌ها اختلال ایجاد می‌کند.

در تحقیقات انجام شده مشخص شده است آلودگی هوا در بروز چاقی نقش دارد و مرگ زودرس در نواحی آلوده شهرها به اثبات رسیده است.

در گیاهان آلاینده‌ها توان گیاهان را برای مقابله با بیماریها و حشرات کاهش می‌دهند و در رشد آنها تاثیر منفی می‌گذارند. بسیاری از درختان در بزرگراههای شهر تهران در حالت نیمه مرگی هستند که به علت انباشت لایه‌ای از ذرات آلاینده بر شاخ و برگ آنهاست.

آثار آلودگی هوا به حدی گسترده است که تحقیقات در این‌باره همچنان ادامه دارد. بیماریهای ناشی از آلودگی هوا می‌تواند بسیار پرهزینه باشد.

هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری در محل کار می‌تواند سالیانه میلیاردها دلار هزینه بر جامعه تحمیل کند.

سالیانه ‪ ۲/۵میلیون نفر در جهان در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که در این میان بیشترین میزان مرگ و میرها به علت آلودگی هوا در فضاهای بسته مانند خانه است. از این رو تهویه کافی برای کاهش آلاینده‌ها در محیطهای بسته مسئله مهمی است. در محیط خانه و محل کار باید جریان کافی هوا وجود داشته باشد و دستگاههای تهویه مناسب نصب شده باشد.

تاریخچه آلودگی

دود یکی از قدیمیترین آلاینده‌های هوا است که برای سلامت بشر مضر است. زمانی که دود ناشی از آتش حاصله از سوختن چوب توسط ساکنین اولیه غارها جای خود را به دود ناشی از کوره‌های زغال سوز در شهرهای پر جمعیت داد، آلودگی هوا، به قدری افزایش یافت که زنگ خطر برای برخی از ساکنان آن شهرها وجود به صدا در آمد. در سال ۶۱ بعد از میلاد سنکا (Seneca) فیلسوف رومی از هوای روم به‌عنوان هوای سنگین و از دودکشهای هود با عنوان تولید کننده بوی بد نام برد. در سال ۱۲۷۳ میلادی ادوارد اول پادشاه انگلستان می‌گوید هوای لندن به حدی با دود و مه آلوده و آزار دهنده است که از سوختن زغال سنگ دریایی جلوگیری خواهد کرد.

علی‌رغم هشدار پادشاه مذکور، نابودی گسترده جنگلها، چوب را تبدیل به یک کالای کمیاب نمود و ساکنان لندن را وادار ساخت تا بجای کم کردن مصرف زغال سنگ به میزان بیشتری از آن استفاده کنند. تا سال ۱۶۶۱ میلادی یعنی بیش از یک قرن بعد، تغییر قابل ملاحظه‌ای در آلودگی هوا بوجود نیامد. چاره جویی و پیشنهادات عبارت بودند از برچیدن تمامی کارخانه‌های دودزا از شهر لندن و بوجود آمدن کمربند سبز در اطراف شهر و بالاخره این چاره جوییها کارساز شد.

سهم هر خودروی سواری در ایجاد ترافیک 37 درصد است به این ترتیب براساس بررسی های انجام شده اگر هر یک از شهروندان که با خودروی شخصی تردد می کند، حداقل یک یا دو روز از هفته از سیستم حمل و نقل عمومی استفاده کنند، نقش عمده و مهمی را در کنترل آلودگی هوا و کاهش هزینه های اجتماعی و اقتصادی خواهند داشت.

رانندگان خودروهای شخصی 14 برابر اتوبوس سواران هوای پایتخت را آلوده می کنند! سرانه هر فرد در آلودگی هوای تهران که از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کند، 14 برابر فردی که با اتوبوس های شهری تردد می کند. طبق مطالعات انجام شده هزینه یک کیلومتر مسافتِ طی شده، اعم از بنزین، تعمیرات، جریمه و عوارض، برای وایلِ نقلیه شخصی، 9 برابر بیشتر از وسایل نقلیه عمومی است.

حوادث مهم ناشی از آلودگی هوا در جهان

بالا رفتن غلظت آلاینده های هوا از یک حد معین در بعضی از کشورها و مناطق جهان حوادث ناگواری را به وجود آورده است. وقوع حوادث شدید آلودگی هوا که موجب بیماری و مرگ ومیر تعداد زیادی از ساکنین شهرهای بلازده شده، بمنزله زنگ های خطری بوده است که جهانیان را نسبت به مخاطرات واقعی و مهلک آلودگی هوا هشدار داده است و موجب شروع اقدامات مثبت در زمینه کنترل آلودگی هوا شده است. بررسی ها نشان می دهد. مهمترین حوادث ناشی از آلودگی هوا در بلژیک، پنسیلوانیا، لندن و نیویورک رخ داده است.

این حادثه از اول دسامبر 1930 شروع و منجر به مرگ حدود 60 نفر شد. این افراد همگی دارای علائم اولیه شامل سرفه تحریکی و سرفه های همراه با اخلاط و تنگی نفس بودند.

در این دره تعداد زیادی آلودگی صنعتی از جمله صنایع تولید فولاد، اسید سولفوریک و شیشه سازی وجود داشت که وارونگی دما سبب محبوس شدن آلودگی در پایین دره گردید.

در 26 اکتبر سال 1948 شرایط وارونگی دما و ایجاد مه تا 31 اکتبر ادامه یافت که طی این مدت 20 نفر مردند که بیشترین آمار فوت شدگان در روز سوم گزارش شده است.

این منطقه دارای صنایع ذوب آهن، تولید روی و اسید سولفوریک بوده که در آن از جمعیت 14 هزار نفری 43 هزار نفر بیمار شدند و 10 درصد جمعیت بشدت آسیب دیدند.

حادثه در لندن از پنجم تا نهم دسامبر سال 1952 اتفاق افتاد. بررسی آمار مرگ و میر لندن که پس از چند ماه صورت گرفت، نشان داد که در طی 7 روز یعنی از هشتم تا 14 دسامبرِ همان سال تعداد و موارد مرگ و میر در لندن نسبت به همان مدت در سال قبل 4 هزار نفر بیشتر بوده است. بعد از آن در نوامبر سال 1953 و دسامبر 1962 شرایط جوی مشابهی با غلظت بالای SO2 بوقوع پیوست که مرگ و میر در سال 1962 به مراتب کمتر از سال 1952 بود.

نیویورک نیز چندین حادثه آلودگی هوا داشت که هر کدام باعث افزایش میزان مرگ و میر شدند. که تعدادی از این حوادث در نوامبر 1953، نوامبر 1962 و تعطیلات شکرگزاری سال 1966 رخ دادند.

منبع:( مجله ساختمان- شماره آذر95)