مبحث دوم، قلب مقررات ملی ساختمان
دکتر مهدی روانشادنیا، دانشیار دانشگاه و عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران
وقتی مهندسان ساختمان برای آزمون ورود به حرفه آماده می شوند و مقررات ملی ساختمان را می خوانند، عموما توجه کمی به مبحث دوم دارند و تمرکزشان بیشتر بر مباحث تخصصی است. خصوصا که سوالات کمی از این مبحث در آزمون ها مطرح می شود. اما، واقعیت این است که مبحث دوم، قلب مقررات ملی ساختمان است. جایی است که روابط بین عوامل و مراحل اجرای پروژه های ساختمانی را تشریح می کند و گاهی یک جمله آن می تواند وظایف و مسئولیت های یکی از نهادهای مرتبط با کنترل ساختمان را زیر و رو کند. فقط تغییر یک تفسیر از تعریف دوره اجرا می تواند شرایط خروج از ظرفیت سازندگان را دگرگون کند و خیلی از روابط حرفه را تحت تاثیر قرار دهد.
سلسله مراتب قانونی کشور به این ترتیب تنظیم شده که بالاترین قانون کشور، قانون اساسی است و پس از آن قوانین موضوعه (مثل قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، قانون مدنی(1307 و اصلاحیه آن)، قانون مسئولیت مدنی (1339)، قانون مجازات اسلامی(1370 و اصلاحیه های آن) قانون کار (1364) و قانون شهرداریها (1334)) قرار می گیرند. معمولا قوانین کشور، یک یا چند آیین نامه اجرایی دارند که به عنوان نمونه می توان به آیین نامه اجرایی ماده33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان اشاره کرد.
ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان می گوید: اصول و قواعد فنی که رعایت آنها در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره برداری و نگهداری ساختمانها به منظور اطمینان از ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی ضروری است، بوسیله وزارت مسکن و شهرسازی تدوین خواهد شد. حوزه شمول این اصول و قواعد و ترتیب کنترل اجرای آنها و حدود اختیارات و وظایف سازمانهای عهده دار کنترل و ترویج این اصول و قواعد در هر مبحث به موجب آئین نامهای خواهد بود که به وسیله وزارتخانه های مسکن و شهرسازی و کشور تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
جایگاه قانونی، مقررات ملی ساختمان و به ویژه مبحث دوم، اینست که بر مبنای قانون و آیین نامه اجرایی آن نوشته شده است و سندی لازم الاجرا برای عوامل ذی مدخل در نظام ساخت و ساز شهری غیر دولتی است. مقررات ملی ساختمان، مجموعه اصول و قواعد فنی و ترتیب کنترل اجرای آنهاست که باید در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره برداری و نگهداری ساختمان ها در جهت تأمین ایمنی، بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش، صرفه اقتصادی، حفاظت محیط زیست و صرفه جویی در مصرف انرژی و حفظ سرمایه های ملی رعایت شود.
بند 2-2-3 مبحث دوم در مورد مرجعیت مقررات ملی ساختمان می نویسد: مقررات ملی ساختمان به عنوان تنها مرجع فنی و اصل حاکم در تشخیص صحت طراحی، محاسبه، اجرا، بهره برداری و نگهداری ساختمانها اعم از مسکونی، اداری، تجاری، عمومی، آموزشی، بهداشتی و نظایر آن است. در آیین نامه اجرایی ماده 33 وظایف تمامی سازمانها ، نها دها و مراجع عهده دار کنترل مقررات ملی ساختمان در کشور تعیین و ترتیبات اجرایی آن موکول به شیوه نامه هایی گردیده است. پیوست مبحث دوم شیوه نامه های اجرایی آیین نامه اجرایی ماده 33 است که در سال 1384 به تصویب رسیده، آمده است. حدود این شیوه نامه ها شامل مواردی چون شیوه نامه های مجریان ساختمان و ملحقات آن ( موضوع بخشی از ماده 4 قانون)، شیوه نامه انبوه سازان مسکن، تعیین حدود صلاحیت دفاتر مهندسی و نحوه تاسیس آن (موضوع ماده 9 آیین نامه اجرایی)، نحوه عمل به ماده 12 آیین نامه اجرایی قانون، تعیین ظرفیت اشتغال اشخاص حقیقی (موضوع ماده 13 آیین نامه اجرایی)، تعیین حدود صلاحیت و اشتغال به کار اشخاص حقوقی ( موضوع مواد 14 و 15 آیین نامه اجرایی)، تعیین حدود صلاحیت و ظرفیت اشتغال کاردانها و معماران تجربی در بخش اجرای ساختمان (موضوع ماده 29 آیین نامه اجرایی)، فهرست قیمت خدمات مهندسی براساس شرح خدمات گروههای ساختمان (موضوع ماده 117 آیین نامه اجرایی) و شرایط عمومی، خصوصی و قراردادهای همسان مجریان ساختمان می باشد.
در مبحث دوم، حدود صلاحیت در رشته های هفت گانه (عمران، نقشه برداری، ترافیک، معماری، شهرسازی، تأسیسات مکانیکی و تأسیسات برقی) و در 3 پایه و برای خدمات طراحی، اجرا و نظارت طبق آیین نامه اجرایی و شیوه نامه های آن تعیین و روابط بین عوامل و مراحل اجرای کارها تعیین می گردد.
همچنین، گروه بندی ساختمان ها، شرایط صدور و ابطال پروانه اشتغال به کار، گردش کار طراحی، نظارت و اجرای ساختمان از اخذ پروانه ساختمان تا صدور شناسنامه فنی ملکی و پایان کار و تعهدات و مسئولیت های عوامل اجرای پروژه های ساختمانی و وظایف و اختیارات نهادهایی چون مرجع صدور پروانه (در شهرها شهرداری ها)، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان و وزارت راه و شهرسازی در حوزه کنترل ساختمان در این مبحث آمده است.
و به همین دلایل است که بنده از مبحث دوم به عنوان قلب مقررات ملی ساختمان یاد می کنم.