کارنامه عملکرد یکساله شهرداری تهران در مدیریت پروژه های عمرانی و نگهداشت شهری نشان می دهد: در سال گذشته 2446 پروژه «عمرانی» و «نگهداشت» در شهر تهران فعال بوده است اما بررسی ها از میزان پیشرفت فیزیکی این پروژه ها حاکی از عقب ماندگی 50 درصدی پروژه های عمرانی و 73 درصدی پروژه های نگهداشت شهری هستند. سال گذشته آنچه باعث شد پروژه های نگهداشت به لحاظ پیشرفت فیزیکی 73 درصد از حد انتظار عقب افتد در پنج گروه اصلی تقسیم بندی می شود که از میان آنها کمبود نقدینگی به عنوان بزرگترین مانع شناخته شده است.
از سال گذشته کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در جریان بازدید از پروژه های شهری برای اولین بار گزارش نظارتی از روند اجرایی و مراحل تکمیلی این پروژه ها را در دو حوزه عمرانی و نگهداشت در صحن علنی پارلمان محلی پایتخت ارائه کرد و نسبت به عوامل مهم عقب ماندگی پروژه های شهری به مدیران شهری هشدار داد.
با این حال با وجود بررسی عوامل ناشناخته تاخیر پروژه های شهری در جریان دو گزارش سال گذشته( گزارش شش ماهه و نه ماهه)، اخیرا این کمیسیون گزارشی از جریان پیشرفت فیزیکی پروژه های شهری در یکساله 94 ارائه کرده است که نشان می دهد نه تنها مشکلات گذشته و مورد اشاره شورای شهر در خصوص نحوه تامین منابع مالی و اجرایی پروژه ها رفع نشده بلکه نسبت به چهار سال گذشته عمیق تر شده است. براساس این گزارش، 5/66 درصد از علت تاخیر پروژه های نگهداشت کمبود نقدینگی عنوان شده است و مابقی به ترتیب شامل کسری اعتبار، مشکل تامین اعتبار غیرنقدی، تغییر در اولویت اجرا و افزایش قیمت مصالح می شود.
این در حالی است که پروژه های عمرانی پایتخت به لحاظ عقب ماندگی از پیش رفت فیزیکی در حد انتظار وضعیت بهتری نسبت به پروژه های نگهداشت دارند. پروژه های عمرانی حدود 50 درصد از حد انتظار عقب تر هستند اما کمبود نقدینگی فقط 5/27 درصد علت تاخیر در این نوع پروژه ها شناخته شده است.
از 2446 پروژه فعال در شهر تهران 35 درصد پروژه ها در حوزه پروژه های عمرانی و بیش از 64 درصد آنها در حوزه پروژه-های نگهداشت (در حدود دو برابر پروژه های عمرانی) قرار می گیرند در نتیجه تخصیص کم منابع نقد به پروژه های نگهداشت موجب شده است میانگین پیشرفت فیزیکی پروژه ها پائین آید.
نکته قابل توجه دیگری که از این گزارش برداشت می شود این است که شهر تهران در حال حاضر با حداقل 300 پروژه متوقف، معلق یا عقب مانده به لحاظ پیشرفت فیزیکی مواجه است که اگرچه ارزش کل 2446 پروژه براساس قرار فعلی پیمانکاران معادل 8 هزار و 645 میلیارد تومان برآورد شده است اما محاسبات تکمیلی که توسط شورای شهر تهران انجام شده است نشان می دهد که به دلیل کندی در مراحل اجرایی پروژه ها در حدود 34 هزار میلیارد تومان برای تکمیل پروژه ها منابع نیاز است.
در یکسال گذشته عمده پروژه های که از تخصیص منابع محروم مانده اند از جنس پروژه های ضروری و محله محور شهر هستند که با کاربری های فرهنگی، ورزشی، تفریحی، پارکینگ های عمومی و هم چنین پروژه هایی که طرح تفصیلی اجرای آنها را تکلیف کرده بوده یعنی طرح های موضعی و موضوعی است.
در این گزارش مجددا بر عوامل مهمی که مانع از حرکت دقیق پروژه های شهری بر مدار درست شده تاکید شده است. تامین اعتبار برای پروژه های فاقد طرح و برنامه اجرایی مشخص اولین عامل توقف پروژه های ضروری شهر است. عامل دوم اختصاص مکرر اعتبارات نقدی به پروژه های بزرگ موجب کاهش تخصیص نقدینگی به سایر پروژه شده است به بیان دیگر حجم زیادی از منابع مالی به سمت ابرپروژه ها سوق پیدا کرده است.
مشکلات پرداخت اعتبارات نقدی، نبود ردیف مشخص و واحد اعتبارات برای هر پروژه و تامین اعتبار به صورت چند پروژه ای نیز دو عامل دیگر از 5دلیلی است که سبب شده مدیریت شهری در تامین منابع مالی برای پروژه های نگهداشت با مشکل مواجه شود.
در پنجمین عامل تاکید شده است که تخصیص اعتبار پروژه های مشخص از روال مشخصی برخوردار نیست. همچنین یک از مهم ترین پارامترهای توقف یا تاخیر اجرای پروژه ها این موضوع شناخته شده است که 40 درصد پروژه ها به دلیل تغییر اولویت ها تغییر پیدا کرده اند. به گفته کارشناسان شورای شهر تهران نبود برنامه بلندمدت و ضعف مطالعات اولیه در طراحی پروژه ها سبب تغییر مداوم پروژه ها در اجرا بوده است.
کوچک نمایی پروژه ها هنگام تعریف و اختصاص بودجه برای آنها نیز از عواملی بوده است که پروژه ها در حین اجرا با مشکل اعتبار مواجه کرده است. آخرین مشکل عمومی اجرای پروژه ها نیز پرداخت پیش از موعد به آنها بوده است. بررسی های شورای شهر نشان می دهد اگرچه بیش از 91 درصد منابع مالی پروژه ها اختصاص پیدا کرده است اما پیشرفت فیزیکی پروژه ها چه در حوزه عمرانی و چه در حوزه نگهداشت معادل 74 درصد بوده است.
از این رو شورای شهر تهران پیشنهاد داده است برای رفع مشکلات کنونی اجرای پروژه ها، قبل از شروع عملیات نسبت به انجام مطالعات توجیهی، تعیین مشخصات، برآورد کل، حجم عملیات، زمانبندی اجرا و میزان اعتبار مورد نیاز برای هر یک از اجزاء پروژه برای درج در موافقتنامه‌ها اقدام شود. همچنین مناطق از ورود به اجرای پروژه‌های بزرگ، پیچیده و نیازمند توان تخصصی بالا منع شوند.
کارشناسان شورای شهر در راستای کاهش انحرافات موجود در اجرای پروژه های شهری تاکید کرده اند از این پس هرگونه افزایش اعتبار پروژه‌ها، حجم عملیات و یا زمانبندی اجرا بیشتر از میزان مندرج در بودجه مصوب و مجوزهای قانونی، مستلزم ارائه اصلاحیه به شورای شهر تهران خواهد بود.
تدوین الگوی استانداردی را در جهت تجهیز کارگاه، نوع سازه و ایجاد حریم کارگاه، اجباری شدن اخذ پروانه ساختمانی برای پروژه‌های عمرانی از واحدهای شهرسازی و رعایت دستورالعمل ضوابط اجرایی و نحوه واگذاری پروژه‌های عمرانی به پیمانکاران از دیگر پیشنهادهای شورای شهر به شهرداری تهران در راستای توزیع معادل منابع مالی برای اجرای پروژه های اولویت دار شهر است.
در این گزارش تاکید شده است که باید اعتبارات متناسب با پیشرفت فیزیکی، وضعیت اجرا و وضعیت کارگاه و زمان مناسب اجرای کار تخصیص داده شود و تعهد اعتبار از محل اعتبار پروژه‌ها برای قراردادهای غیرمرتبط با پروژه ممنوع شود. یکی از پیشنهادهای مهم شورای شهر در راستای تغییر رویکرد اشتباه شهرداری در تخصیص منابع نیز ایجاد «خزانه غیرنقد» جهت شکل گیری وحدت‌رویه در تهاتر است.