توسعه روش‌های مبتنی بر متدولوژی ارزش

توسعه روش‌های مبتنی بر متدولوژی ارزش

 

 

 

سید مهدی رضوی – مهدی روانشادنیا[1]

 

 

چکیده

1-                                                                                                                                                                                                                                       مهندسی ارزش در طول بیش از پنج دهه کاربرد آن با تحولات مختلفی به ویژه در زمینه گسترش دامنه کاربرد همراه بوده است. این روزها مهندسی ارزش طیف وسیعی از کاربردها از برنامه‌ریزی استراتژیک تا کاربرد در تصمیم‌گیری‌های کوچک یک شرکت را پوشش می‌دهد. گسترش دامنه کاربردها با تغییراتی در مفاهیم مهندسی ارزش و تغییر نگاه از مهندسی به مدیریت همراه بوده است. اگرچه روش‌های مهندسیِ متدولوژی ارزش یک نیاز بوده و بایستی به آن توجه شود، لیکن نیاز جدی به روش‌های مدیریتی مهندسی ارزش احساس می‌شود. این مقاله تحلیل ارزش، مهندسی ارزش، مدیریت ارزش و برنامه‌ریزی ارزش را بررسی کرده و به بیان وجوه افتراق و اشتراک آنها می‌پردازد. در نهایت نیز نمونه‌هایی از کاربردهای هر کدام ( ازجمله نمونه‌ای از برنامه‌ریزی ارزش استراتژیک که اخیراً در ایران اجرا شده) معرفی شده و تعاریف نویسندگان از هر کدام از این روش‌ها ارائه می‌گردد.

2-

کلمات کلیدی: مهندسی ارزش، تحلیل ارزش، مدیریت ارزش، برنامه‌ریزی ارزش

1- مقدمه

اگرچه مهندسی ارزش با نام تحلیل ارزش در جنرال الکتریک آغاز شد، لیکن کاربرد آن در نیروی دریایی امریکا به تغییر نام آن به مهندسی ارزش انجامید. این تغییر نام شاید به دلیل عدم  امکان استخدام «تحلیل‌گر» و امکان استخدام «مهندس» و شاید به دلیل زمینه مهندسی پیاده‌سازی در نیروی دریایی بوده است. این مورد اولین انحراف از اصطلاح اولیه بود. با گسترش دامنه کاربرد و همچنین تنوع بیش از پیش روش‌های ارزش، در سال 1974 مفهوم «مدیریت ارزش» توسط اداره خدمات عمومی امریکا به کار برده شد و از سال 1978 «برنامه‌ریزی ارزش» مورد توجه قرار گرفت. در جدول (1) زمان اولین استفاده از متدولوژی ارزش نشان داده شده است. [20]

جدول 1- سال ظهور انواع متدولوژی‌های ارزش

یک رویکرد نوظهور استفاده از روش‌های مختلف مهندسی ارزش در مراحل مختلف یک پروژه و به ویژه در مراحل اولیه است. هرچند تعدادی از متخصصان ارزش این روش‌ها را معادل هم دانسته‌اند، برخی از متخصصان، بین این موارد استفاده، تمایز قایل شده‌اند و دلایلی را برای این تمایز عنوان داشته‌اند. تحلیل ارزش، مهندسی ارزش، مدیریت ارزش، برنامه‌ریزی ارزش، برنامه‌ریزی ارزش راهبردی(استراتژیک)، کنترل ارزش، بازنگری ارزش و … از جمله عناوینی است که مورد بررسی کارشناسان موضوع بوده است. در بخش‌های بعد، دیدگاه پیشگامان مهندسی ارزش در مورد وجوه تشابه و تمایز این رویکرها به بحث گذاشته شده است و جمع‌بندی نویسندگان در این زمینه ارائه شده است.

مهندسی ارزش، تحلیل ارزش، مدیریت ارزش، برنامه‌ریزی ارزش، اطمینان ارزش و یا هر اسم دیگر به عنوان یک روش مدیریتی بسیار قدرتمند مطرح است برای اصلاح و بهبود سیستم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. [8] امروزه اطمینان از موفقیت متدولوژی ارزش و دامنه کاربرد آن تا بدانجا پیش‌رفته که انجمن بین‌المللی مهندسی ارزش ادعا می‌کند: متدولوژی ارزش با ادامه روند افزایش و بهبود ارزش محصولات، خدمات و سیستم‌ها، می‌تواند مشکلات هزاره جدید را حل نماید. [8]

2- وجوه تشابه و تمایز روش‌ها

انجمن بین‌المللی مهندسی ارزش، مدیریت ارزش، تحلیل ارزش و مهندسی ارزش را معادل می‌داند و از اصطلاح «متدولوژی ارزش» استفاده می‌کند. دیدگاه دیگری نیز معتقد است که تحلیل ارزش و مهندسی ارزش در سایه مدیریت ارزش قرار دارند، که مدیریت ارزش رابطه مستقیم با فعالیت‌های مدیریت پروژه دارد. برنامه‌ریزی ارزش قبل از تحلیل ارزش و مدیریت ارزش انجام می‌گیرد.

یکی از نکات قابل توجه اینجاست که در ایالات متحده به روش‌های ارزش عمدتا عنوان مهندسی ارزش اطلاق می‌شود  و در اروپا و دیگر نقاط اغلب به آن مدیریت ارزش می‌گویند. نمونه این اختلاف در اختلاف نام انجمن‌های کشورها قابل مشاهده است(انجمن مهندسان ارزش امریکا و انجمن مدیریت ارزش انگلستان). غیر از رواج ناحیه‌ای این اصطلاحات، نظر افراد و سازمان‌های مختلف در مورد انواع متدولوژی ارزش به شرح زیر است:

جدول 2-مقایسه روش‌ها

3-                

 

3- جایگاه انواع روش‌ها در مدیریت پروژه‌های عمرانی

بررسی‌های انجام شده حاکی از آن است که هرچه روش ارزش در پروژه‌ای زودتر به کار گرفته شود نتایج قابل ملاحظه‌تری را می‌توان از آن انتظار داشت.

شکل 1- فرصت و هزینه بهبود در طول عمر پروژه

دلیل این مسأله کم بودن میزان محدودیت‌ها و هزینه‌‌کرد در ابتدای پروژه و بالابودن فرصت اعمال تغییرات می‌باشد. به همین دلیل است که در سال‌های اخیر تاکید زیادی بر توسعه روش‌های راهبردی مهندسی ارزش، همچون برنامه‌ریزی ارزش شده است.

برای مثال، این نیاز در اداره راه و ترابری اُنتاریو به صورت چهار مطالعه اجباری برای پروژه‌های خیلی بزرگ با یک کارگاه برنامه‌ریزی ارزش (انتهای مرحله برنامه‌ریزی)، یک مطالعه تحلیل ارزش (انتهای مرحله طراحی اولیه) و دو مطالعه مهندسی ارزش (در فاز طراحی نهایی) و پروژه‌های کوچک‌تر با اختیاری نمودن مطالعات پیش‌بینی گردیده است. شکل زیر زمان مطالعات را به صورت کلی نشان می‌دهد. تمام انواع مطالعات با نام مصطلح مهندسی ارزش آمده است.

شکل 2- راهنمای اداره بزرگراه‌های اُنتاریو در مورد زمان انجام مطالعات برنامه‌ریزی و مهندسی ارزش

 

4- تحلیل و نتیجه‌گیری

نتیجه تحلیل و جمع‌بندی نگارندگان از تعاریف و کاربرد روش‌های ارزش به شرح زیر است:

تحلیل، مهندسی، مدیریت و برنامه‌ریزی ارزش همگی دارای گام‌های کلی یکسان (در قالب اطلاعات، تحلیل کارکرد، خلاقیت، ارزیابی، توسعه و ارائه) می‌باشند که ممکن است بنا به موضوع مورد مطالعه یا شرایط مطالعه، از طریق تلفیق با ابزارهای خاص مهندسی و مدیریتی شکل ظاهری آن تا حدی تغییر کند ولی روح حاکم بر روش‌ها یکسان می‌باشد.

تعاریف و زمینه‌های کاربرد انواع روش‌ها به‌صورت زیر می‌باشد:

1- مطالعه تحلیل ارزش: استفاده از روش ارزش در تحلیل و ارزیابی پروژه/ سیستم/ محصول موجود و بررسی تطبیقی آن با اهداف و نیازها را تحلیل ارزش گویند و پیشنهاد اصلاحی دارای کاهش هزینه یا اثرات و بدون کاهش کارکردها یا کارآیی را ارائه می‌دهد. این مطالعات اغلب در فرآیندها، روندها و یا فعالیت‌های تکرارپذیر دیگر به کار می‌رود

نمونه‌هایی از مطالعه تحلیل ارزش:

–       آقای مایلز قطعات و محصولات جنرال الکتریک را از لحاظ کارکردی بررسی نمود و پیشنهادات وی باعث گردید به‌جای استفاده از مصالح گران قیمت و کمیاب از مصالح ارزان‌تر استفاده گردد. در عین حال کارآیی و کیفیت قطعات نیز بهبود پیدا کرد.

–       در یک آزمایشگاه، کارکرد دیواری بتنی که قرار بود ساخته شود، حفاظت برابر تشعشعات احتمالی رادیواکتیو به فضای بیرون بود ولی خود محدودیت دسترسی و معماری به‌وجود می‌آورد. پس از مطالعه ارزش به جای دیوار، خاکریزی دورتادور آزمایشگاه احداث گردید که همان کارکرد را بدون محدودیت دسترسی داخلی برآورده می‌کرد.

2- مطالعه مهندسی ارزش: استفاده از روش ارزش در مرحله مهندسی ویا طراحی پروژه/ سیستم/ محصول را مهندسی ارزش گویند.

موضوع مطالعه مهندسی ارزش اغلب هنوز به مرحله اجرا/ تولید نرسیده است.

نمونه‌های مطالعه مهندسی ارزش:

–       اسناد مناقصه طرح مبنای پست برق سعادت‌آباد آماده گردیده بود. این طرح زمین زیادی در شمال تهران اشغال نموده بود و مدیریت تصمیم به کاهش آن از طریق انجام مهندسی ارزش گرفت. طرح پیشنهادی تیم مطالعه ارزش حدود 40 درصد کاهش هزینه، به همراه ارتقاء اتکاپذیری، زیبایی و سهولت بهره‌برداری را در پی داشت.[3]

–       هزینه اجرای طرح اصلاح و تکمیل بزرگراه اصلی مجمع الجزایر پالائو با لحاظ‌کردن احتمال افزایش هزینه‌ها در اجرا بیش از توان کارفرما می‌گردید. انجام مطالعه ارزش پس از طراحی و محاسبه هزینه‌ها با ایده‌های کاهش‌دهنده هزینه‌، این مشکل را برطرف نمود. [13]

3- مطالعه مدیریت ارزش: استفاده از روش ارزش در بهبود سیستم‌های مدیریتی و محصولات نرم‌افزاری و نیز طراحی مفهومی را مدیریت ارزش گویند. در مدیریت ارزش نیازها تبیین شده و اهداف و معیارهای ارزیابی موضوع مورد مطالعه تعریف یا اصلاح قرار می‌گیرد.

نمونه‌ای از مطالعه مدیریت ارزش:

–       فرآیند ابطال حریم راه در آمریکا حدود 20 ماه به طول می‌انجامید و هماهنگی‌ها و ارتباطات زیادی را طلب می‌نمود. مطالعه ارزش این فرآیند موجب کاهش 9 ماه از طول زمان آن و تسهیل ارتباطات گردید. [4]

4- مطالعه برنامه‌ریزی ارزش: استفاده از روش ارزش در بهبود برنامه‌های کلان پروژه/ سیستم/ محصول (مانند شناسایی عوامل ذی‌نفع، تحلیل و تعریف نیازها، تعیین راه‌کارهای پاسخ به نیاز) را برنامه‌ریزی ارزش گویند. در برنامه‌ریزی ارزش، عوامل ذینفع نقش پررنگ و موثری دارند و مشارکت جایگاه ویژه‌ای می‌یابد.

نمونه‌‌ای از مطالعه برنامه‌ریزی ارزش:

–       یک مطالعه ارزش که اخیراً در مورد ساخت یک بازداشتگاه جوانان در ایالت بریتیش کلمبیای کانادا به انجام رسید به «بازنگری فلسفه» اینکه وزارت‌خانه مسئوول «اصلاح افراد» است، منجر گردید. این امر به تفاوت جدی طراحی از حالت شدیداً امنیتی به حالت طراحی مسکونی با تسهیلات ویژه بازپروری منجر گردید. صرفه‌جویی‌های ناشی از تغییر فضای طراحی و ساده‌سازی ساخت این طرح به 30 درصد هزینه اولیه آن رسید. [5]

5- مطالعه برنامه‌ریزی ارزش استراتژیک: استفاده از روش ارزش در بهبود برنامه‌های استراتژیک و اولویت‌بندی نیازها را برنامه‌ریزی ارزش استراتژیک گویند. این روش بالاترین سطح در کاربرد متدلوژی ارزش از لحاظ تاثیرگذاری و ارتقاء ارزش می‌باشد.

نمونه مطالعه برنامه‌ریزی ارزش استراتژیک:

–       در سال 1992 دولت مجارستان یک طرح آزمایشی را در زمینه فرایند مدیریتی شهر گایور[2] به اجرا درآورد. زمینه‌های اصلی مطالعه ارزش عبارت بودند از فرایند کلی برنامه‌ریزی بودجه، بازنگری در مؤسسات آموزشی و اجتماعی، شیوه بهره‌برداری و عملکرد شهر، عملکرد تسهیلات فرهنگی، هنری، تفریحی و ورزشی. در طول برنامه مطالعه ارزش، دولت محلی به آموزشی 178 نفر از کارکنان در یک دوره 5 روزه پرداخت و با دسته‌بندی آنها به 23 تیم در مدت 4 ماه با جلسات مستمر هفتگی مطالعه ارزش انجام گرفت. نتیجه این مطالعات ارائه پیشنهادهایی بود که به صرفه‌جویی 5/0 میلیون دلاری منجر شد.

–       سیستم اولویت‌بندی معابر تهران جهت اصلاح و بهسازی پس از تدوین، توسط نگارندگان مورد مطالعه ارزش قرار گرفت. در این مطالعه بر لزوم اولویت‌بندی، شیوه آن و نتایج نهایی تمرکز گردید. نتیجه مطالعه که کارفرما، تیم تدوین سیستم و یک استاد دانشگاه در کارگاه آن حضور داشتند، تسهیل و تسریع مراحل اجرایی سیستم، افزایش انعطاف‌پذیری و افزایش دقت و افزایش مشارکت شهروندان بود.

باتوجه به روح و متدولوژی واحد، در عین کاربردهای متفاوت به‌نظر می‌رسد لازم است تمرکز بیشتری روی تفاوت‌ها، مشابهت‌ها و شرایط اجرایی هرکدام صورت پذیرد. تجارب کشورمان نشان داده است استفاده از تمام این روش‌ها در حوزه عمل خویش، موثر و دارای نتایج مفید می‌باشد.

 

مراجع

 

[1] مهدی روانشادنیا، « ارزیابی امکان تدوین سیستم اولویت‌بندی طرح های عمرانی با استفاده از مهندسی ارزش»، اولین کنفرانس بین المللی مدیریت پروژه ایران، تهران 1383

[2]  کامران امامی، مهدی روانشادنیا، ‘برنامه‌ریزی ارزش و کاربردهای آن، اولین همایش مهندسی ارزش در حمل ونقل، تیرماه 1384

[3]  شرکت مهندسان مشاور کریت‌کارآ، «گزارش مطالعه ارزش پست سعادت آباد»، دی‌ماه 1383

[4]  سید مهدی رضوی، کامران امامی ، «نقش جوایز در توسعه مهندسی ارزش»، اولین کنفرانس مهندسی ارزش در حمل و نقل، تیرماه 1384

[5]   Bryan R.Mc Conachy, Christopher, Baker, “State of Value Analysis / Value Engineering in British Columbia”, SAVE International Proceeding 1997

[6]   David C.Wilson, ”Putting the Value Back into Planning”, SAVE Proceeding 2000

[7]   David R. Stevens, Went forth Falls, “Strategic Planning through Value Engineering”, SAVE Proceeding, 1992

[8]   Fodor Arpad, Fodor Valera,” the Beginning of the Implementation of Government”, SAVE Proceeding 1995

[9]   Martyn R.Phillips, “Challenging the Project Management Paradigm; Integrating Strategic Value with Project Development & Execution “, SAVE Proceeding, 1998

[10] Richard Hobbs, Stephan Kirk, Richard Turk, “Value Based Team Decision-making”, National Park Service, Construction Management Program, 2003

[11] RSR website,  ” Value Planning ” , 2004

[12] www.value-engineering.com

[13] Kurt Gernerd, Stephen Kirk, Khaled Obeid, “Palau VM Study Paves Road To Success”, 1998, SAVE conference Proceeding

[14] DIRECTOR’S ORDER #90: Value Analysis”, Effective Date: October, 2002-2006, Release No. 1, July 29, 1994

[15] Office of Managing Risk and Public Safety, US department of interior, “Management Systems and Procedures (Part 369): Value Engineering”, Effective Date: 10/6/98,

[16] US Army Corps of Engineers website

[17] http://www.usbr.gov /FAQ

[18] Department Of Defense, Office Of The Assistant Secretary Of Defense, “Value Engineering”, March 1986, Washington, D.C. 20301-8000, DoD 4245.8-H

[19] http://www.leeds.ac.uk/civil/

[20] William F. Lenzer, Vice president-international, SAVE, www.invest-in.com