از کیش تا بشاگرد!

از کیش تا بشاگرد!
نوشته: دکتر کامران امامی

چندی پیش در فاصله کمتر از یک‌ماه سه روز در کیش و دو روز در بشاگرد بودم. فاصله هوایی سیصد تا چهارصد کیلومتر است ولی فاصله زمانی از ماشین‌های آخرین مدل و فرهنگ رانندگی کیش تا روستاهای بدون جاده‌ی بشاگرد می‌تواند چند صد سال باشد! انگار به قاره‌ای دیگر رفته باشی. می‌گویند تا سال‌ها مردم این منطقه نمی‌دانستند انقلاب شده و بسیاری از روایت‌‌هایی که از محرومیت این منطقه نقل شده باور نکردنی به‌نظر می‌رسد (زمانی آقای حبیبی (برادر معاون سابق رئیس جمهور) که متخصص تغذیه بود، به بشاگرد آمد و گفت با این که به تمام ایران سفر کرده ولی در هیچ جایی مثل بشاگرد سوءتغذیه ندیده است).

منطقه بشاگرد با مساحتی حدود16000 کیلومتر مربع (معادل یک صدم مساحت کشور یا 40 درصد مساحت سوئیس) و جمعیتی حدود 40000 نفر در جنوب‌شرقی ایران قرار دارد.

موقعیت منطقه‌ی بشاگرد

پیش از اسلام بشاگرد پیوسته جزیی از کرمان و سیستان بوده است. در سال بیست و سه هجری قمری وقتی سپاهیان اسلام به انتهای کرمان می‌رسند، داخل ارتفاعات بشاگرد می‌روند و بی‌حاصل به پیش خلیفه دوم بر می‌گردند. او از ایشان توصیف آن دیار را می‌خواهد و فرمانده مسلمین چنین پاسخ می‌دهد: “آب آن اندک و دشت آن کوهستان. اگر لشکر در آن سرزمین زیاد باشد، گرسنه می‌ماند و اگر کم و اندک باشد تباه می‌شود.” لشکرها هیچ‌گاه حتی برای عبور،‌ مسیر بشاگرد را انتخاب نمی‌کردند، زیرا عبور از آن سخت بود و آب کافی برای آن مدت زمان را نمی‌شد مهیا کرد و دلیل اصلی عدم روایت راویان از بشاگرد، همین است. سرزمین بشاگرد تا زمان قاجاریه منطقه ناشناخته‌ای باقی ماند؛ اما به محض اشغال هند توسط انگلیس و به دنبال تصاحب سیستان به نفع هند، محققان انگلیسی وارد بشاگرد شدند تا غرب سیستان را خوب بشناسند. نتیجه این تحقیقات هم نقشه کامل بشاگرد و ویژگی‌های آن بود، این نقشه برای انگلیس آن قدر استراتژیک بود که هیچ گاه منتشر نشد..

در سال 1373 در رابطه با بررسی طرح جگین همراه با کارشناسان دفتر فنی آب وزارت نیرو چند بازدید از این منطقه داشتم و همان موقع نیز محرومیت منطقه بسیار بارز بود. در همین راستا و به منظور احداث هرچه سریع‌تر سد، پیشنهاد گزینه سد بتنی غلتکی را مطرح کردم که با حمایت دفتر فنی اجرایی شد و در محروم‌ترین منطقه کشور، اولین سد RCC با حجم 300 م م م طراحی و احداث گردید و خوشبختانه بر خلاف بسیاری از سدهای کشور، در دوره‌ی بهره‌برداری به‌طور متوسط بیش از 70 درصد حجم مخزن پر بوده است.

سد جگین اولین سد بتن غلتکی کشور در بشاگرد

بعد از دو دهه، دوباره به همراه برادر مرحوم، حاج عبدالله والی که سه دهه برای محرومیت‌زدایی این منطقه تلاش کردند، بازدیدی از منطقه داشتم. هنوز هم شهر‌های اصلی بشاگرد راه‌های خوبی ندارند چه برسد به چند صد روستای نسبتاً کوچک منطقه!

کوهستانی بودن منطقه موجب صعوبت دسترسی به بشاگرد و از مهم‌ترین دلایل انزوا و عقب‌ماندگی آن است

هنوز هم شهر‌های اصلی بشاگرد راه‌ خوب ندارند چه به برسد به چند صد روستای نسبتاً کوچک منطقه!

شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه، فقدان راه‌های ارتباطی سالم و در واقع فراموش شدگی منطقه، قهار بودن طبیعت، سیل‌خیزی شدید آن، همراه با فقدان مصالح مناسب (از قبیل چوب، تیرآهن، آجر، سیمان و …) موجب شده بود که مسکن دیگری به غیر از کپر مورد توجه قرار نگیرد. به همین علت مکان‌های عمومی چون مسجد، حسینیه و جایگاه مراسم عزاداری نیز از کپر ساخته می‌شود.

ترکیب سنت و مدرنیته در کپرهای بشاگرد!

به طور کلی مهم‌ترین دلایل محرومیت این منطقه عبارتند از:

· انزوا منطقه به علت کمبود زیرساخت‌های حمل و نقلی

· نبود زیرساخت‌های مدرن کشاورزی از دیدگاه آب و خاک

· کاستی‌های مهم بهداشتی

· کمبود امکانات آموزشی

· کمبودهای مهم آموزشی

· ساختار فرهنگی منطقه و نظام طایفه‌ای با سلسله مراتب طبقاتی

· فقر اقتصادی، فرهنگی، فنی و ….

· بیکاری

· مشکلات تامین آب آشامیدنی بهداشتی با توجه به گستردگی روستاها و ضعف مالی مردم

همان‌طوری‌که مشاهده می‌شود در رابطه با تمامی چالش‌های فوق، آموزش نیروی انسانی می‌تواند نقش کلیدی داشته باشد (همین الان 95 درصد معلمان بشاگرد بومی هستند). در این چارچوب و باتوجه به شرایط منطقه راهبرد “تجمیع امکانات آموزشی” مورد استفاده قرار گرفته و مراکز آموزشی و خوابگاه‌ها در کنار هم احداث شده و شرایط مناسب برای آموزش دانش‌آموزان پسر و دختر در مقاطع راهنمایی و دبیرستان فراهم گردیده است مانند سالن مجهز ورزشی، مرکز بهداشتی و حتی دو سد کوتاه برای ذخیره آب!

راهبرد تجمیع آموزشی در بشاگرد

دو سد برای تنظیم آب احداث شده‌اند

مرکز بهداشتی

سالن ورزشی خوبی برای دانش‌آموزان و پرسنل احداث شده است (سالن حاج عبدالله والی)

شهردار شهر گوهران (نفر دست چپ) که اهل این منطقه و فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد

عمران از دانشگاه امیرکبیر است می‌تواند مصداق بارزی از نقش کلیدی آموزش در محرومیت زدایی بشاگرد باشد

پارک در حال احداث شهر گوهران

در صورتی‌که عزم‌ ملی برای آبادانی بشاگرد شکل بگیرد، پتانسیل‌های منطقه کم نیستند!

در جریان بازدید متوجه شدم که مرکز رایانه‌ای برای استفاده دانش‌آ‌‌موزان پیش‌بینی نشده است (حتی یک کامپیوتر هم در اختیار دانش‌آموزان نیست). با توجه به اینکه دانش‌آموزان به صورت شبانه‌روزی حضور دارند دسترسی به رایانه و نرم‌افزارهای آموزشی می‌تواند در ارتقاء آموزشی آن‌ها نقش کلیدی و مهمی ایفا نماید. در این چارچوب از مدیر رایانه‌ی شرکت درخواست کردم که بررسی کند با وسایل موجودمان چند کامپیوتر را می‌تواند برای کاربرد دانش‌آموزان بشاگردی آماده کند. زمانی که ایشان به من گزارش داد که با هزینه‌ی نه‌چندان زیاد می‌تواند 10 رایانه را آماده کند، متعجب و در عین حال بسیار خوشحال شدم. با توجه به تعداد دانش‌آموزان (حدود 1000 نفر) به‌نظر می‌رسد که راه‌اندازی مرکزی با حداقل 50 رایانه مورد نیاز باشد. بدیهی است که مرکز پیشنهادی، نیاز به پشتیبانی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری چند ساله دارد. در راستا این حرکت که می‌تواند از کارآمدترین تلاش‌ها در محروم‌ترین نقطه‌ی کشور عزیزمان باشد از هر نوع کمکی از جمله ایده‌های خلاقانه، مشورت‌های فنی، خدمات کارشناسی، قطعات نو و استفاده شده رایانه‌‌ای و ….. استقبال می‌گردد. به یاد داشته باشیم که پایین‌ترین سطح زندگی در هر کشور می‌تواند از شاخص‌های مهم توسعه‌ آن محسوب شود.