• مهندسی و مدیریت ساخت
  • اصول و مدیریت ساخت
  • اصول و مقررات پیمان
  • مدیریت ماشین آلات
  • روش های ساخت
  • مهندسی ارزش
  • مدیریت پروژه
  • تکنولوژی بتن
  • مصالح ساختمانی
  • مدیریت مالی پروژه
  • ایمنی، بهداشت و محیط زیست
  • مدیریت کارگاه
  • کاربرد رایانه در مهندسی
  • سایر مباحث مدیریت
• مهندسی عمران و معماری
  • علم مهندسی عمران
  • مطالب حرفه ای و صنفی
  • معماری و شهرسازی
  • راه و ترابری
  • حمل و نقل
  • سازه و زلزله
  • ژئوتکنیک
  • مدیریت منابع آب
  • سایر مباحث مهندسی
• امور دانشجویان و اعضا
  • عضویت در سایت
  • دریافت فایل
  • دانشجویان من
  • سایر دانشجویان
  • امور تحصیلی
  • ارسال مطلب به سایت
  • همکاری با من
• اخبار و اطلاعیه ها
  • اخبار دانشگاهی
  • اخبار صنفی و حرفه ای
  • اطلاعیه ها
  • سایر خبرها
• یک دیدگاه، یک چشم انداز
  • مطالب خواندنی
  • معرفی افراد موفق
  • نگاهی به آینده
  • اندیشگاه
  • نوشته های من
• پیوند ها
  • پیوندهای علمی
  • پیوند های حرفه ای
  • سایر پیوندها
• درباره من
  • معرفی
  • علاقه مندی ها
  • دیدگاه ها
  • زمینه های تحقیقاتی
  • فعالیت های حرفه ای
  • مقالات و آثار علمی
  • تماس با من

---

تحلیل کمی ریسک با روش مجموع ساده وزین فازی جهت انتخاب سبد پروژه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تحلیل کمی ریسک با روش مجموع ساده وزین فازی جهت انتخاب سبد پروژه

 

حمیدرضا عباسیان ، مهدی روانشادنیا ، حسین رجایی

1. دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی و مدیریت ساخت ، دانشگاه پلی تکنیک تهران    abasian.hamid@gmail.com

2. دانشجوی دکتری مهندسی و مدیریت ساخت ، دانشگاه پلی تکنیک تهران  ravanshadnia@yahoo.com

3 . استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده عمران، دانشگاه پلی تکنیک تهران ، گروه مهندسی و مدیریت ساخت. rajaieh@aut.ac.ir

 

چکیده

 

عمده شرکتهای ساختمانی بزرگ به لحاظ ساختاری، جز سازمانهای پروژه محور شناخته می شوند. هرچند هر پروژه دارای ویژگیهای منحصر به فردی است، لیکن اضافه شدن هر پروژه به سبد پروژه های موجود مسأله مهمی به جهت تأثیر بر آینده اینگونه شرکتهاست. هدف اساسی پژوهش حاضر توجه به تشکیل سبد پروژه با رویکرد تحلیل کمی ریسک با استفاده از روش تصمیم گیری چندشاخصه فازی ساده وزن دهی شده  می باشد. مدل حاضر با توجه به معیارهای ریسک شناسایی شده، پروژه ها را ارزیابی کرده و عدد حاصله از غیرفازی کردن را به عنوان عدد ریسک در نظر گرفته و در نهایت بهترین سبد را براساس معیار ریسک تشکیل می دهد. مدل پیشنهادی در 6 مرحله برای تشکیل سبد پروژه ها ارائه شده است. مدلسازی مسأله در محیط نرم افزاری و با استفاده از توابع عضویت معتبر  فازی بر مبنای نظر خبرگان انجام گرفته است. در نهایت با استفاده از یک مطالعه موردی نتایج تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج بهبود یافته با نتایج حالات تصمیم گیری در روشهای آماری مورد مقایسه قرار گرفته است.

 

کلمات کليدي: سبدپروژه، ریسک، تصمیم گیری چندمعیاره فازی

مقدمه

 

امروزه تمایل بشر برای ساخت و سازهای مختلف و نیاز روز افزون به پروژه های ساختمانی ( به ویژه در کشورهای در حال توسعه) سبب شده است که شرکت های ساختمانی با انبوه پیشنهادات و مناقصات روبرو شوند. در این میان موارد متعددی وجود دارند که برروی تصمیم گیری سازمان یا شرکت جهت حضور یا عدم حضور در مناقصات تاثیرگذار هستند. از طرفی دیگر در قرن حاضر به دلیل پیچیدگی بسیار زیاد پیش بینی وقایع آینده ، وابستگی بسیار زیاد رخداد وقایع نسبت به یکدیگر، پیچیدگی زیاد در کارها ، بروز تکنولوژی های جدید ، بالارفتن هزینه های ناشی از پیامد نامطلوب عدم قطعیت در کارها و مهمترین مسئله ، فضای به شدت رقابتی جامعه ی امروزی باعث شده که توجه اساسی به ریسک پروژه ها در هنگام انتخاب آنها مورد توجه قرار گیرد با این حال باید در نظر داشت که توجه به ریسک تک پروژه برای سازمان های چند پروژه ای نمی تواند تصمیم مناسبی باشد. بررسی انتخاب پروژه تحت سازمان دهی سبد پروژه یا به عبارت بهتر تئوری پرتفلیو یکی از راهکارهایی است که شرکت های چند پروژه ای می توانند جهت آنالیز وضعیت حاضر و تطبیق آن با پروژه های پیشنهادی برگزینند، لذا هدف اساسی پژوهش حاضر توجه به تشکیل سبد پروژه با رویکرد مدیریت ریسک با استفاده از روش تصمیم گیری چندشاخصه فازی ساده وزن دهی شده  می باشد. مدل حاضر ارائه روشی می باشد که با استفاده از تعیین میزان ریسک با استفاده از روش فازی و امتیازدهی به روش تصمیم گیری چندشاخصه و با توجه به معیارهای ریسک شناسایی شده پروژه ها را ارزیابی کرده و عدد حاصله از غیرفازی کردن را به عنوان عدد ریسک در نظر گرفته و در نهایت بهترین سبد را براساس معیار ریسک تشکیل می دهد.

 در بين سال هاي 1970 تا 1980 ميلادي شرکت هاي غربي از تئوري پرگونه سازي يا متنوع سازي در استراتژي شرکت خود براي کاهش ريسک سرمايه گذاري شرکت استفاده کردند و توانستند درآمدزايي شرکت خود را تا ميزان 50% افزايش دهند و به همين دليل اقبال گسترده اي براي استفاده از اين تئوري بوجود آمد ] 1 [ . ایجاد تنوع در سبد پروژه یکی از راهکارهای کاهش ریسک می باشد. ريسک هاي موجود در پروژه ها را مي توان به دو دسته طبقه بندي کرد: ريسک هاي سيستماتيک و ريسک هاي غيرسيستماتيک. ريسک سيستماتيک شامل آن بخش از ريسک کل مي باشد که با تغييرپذيري در سطح بازار همراه بوده و سرمايه گذار قادر به کاهش آن نيست. مانند وقايع غيرمترقبه، جنگ، تحريم و... ريسک غيرسيستماتيک آن بخشي از ريسک کل است که به تغييرپذيري در بازار سرمايه مرتبط بوده و سرمايه گذار مي تواند با مديريت صحيح و انتخاب درست پروژه ها و ایجاد تنوع مناسب در آنها اين بخش از ريسک کل را کاهش دهد. در کشورهای در حال توسعه تشکیل سبد پروژه به دلایل زیر توصیه می شود:

1. کمبود اطلاعات در زمينه هاي سرمايه گذاري شرکت و ابهام در تصميم گيري.
2. استفاده از معروفيت شرکت در يک زمينه براي ورود به بازار و زمينه فعاليت جديد.
3. افزايش اطمينان سرمايه گذاران براي سرمايه گذاري در اين کشورها.
4. به دليل کمبود نيروي انساني در بعضي از مواقع مي توان نيروي انساني بخش رکود يافته را به بخش ديگر منتقل کرد.
5.  متنوع سازي مي تواند به عنوان عاملي جهت متعادل سازي شرکت در زمان تغيير قوانين تبديل شود.
6. کاهش اثرات تغييرات سياست هاي دولت در اينگونه سرمايه گذاري ها.
7. امکان ايجاد نوآوري و ورود به بازارهاي جديد ] 1 [ .

در ادامه این مقاله رویکردهای انتخاب پروژه در شرکت های پیمانکاری و مروری بر کار پژوهشگران پیشین مورد بحث قرار خواهد گرفت. در بخش دوم نتایج تحقیق در برنامه ریزی، شناسایی و طبقه بندی ریسک های صنعت ساخت و ساز ارائه می گردد. در بخش سوم روش های آماری و روش های مبتنی بر منطق فازی مورد بحث قرار گرفته و روابط مرتبط ارائه شده اند. بخش چهارم روش پیشنهادی این تحقیق برای محاسبه ریسکهای انتخاب پروژه با توجه به سبد موجود را در مراحل ششگانه ارائه داده که در بخش پنج با پیاده سازی و مقایسه نتایج این تحقیق با روش های مورد استفاده سایر محققین، متد ارائه شده اعتبارسنجی گردیده است.

 

 

 

 

 تاریخچه

 

اولين بار دکتر هنري مارکوئيتز در سال 1952  در رابطه با سرمايه گذاري سهام در بورس تلاش هایی را صورت داد که در نهايت منحني بهينه ای ارائه  شد که به ازاي يک سطح ريسک مورد نظر مقدار ماکزيمم درآمد را ارائه مي کرد. اولین تلاش برای وارد کردن بحث سبد پروژه در صنعت ساخت وساز توسط ورگارا وهمکاران انجام شد. تلاش هاي بعدي در اين زمينه توسط فريد صورت گرفت. وی در تحقیقات خود راهکاري را جهت مرتبط کردن تئوري پرتفليو و دارايي هاي سرمايه اي ارائه داد ] 2 [ . کنگري و همکاران نیز از این تئوری برای آنالیز سبد موجود استفاده کردند. . ميناتو نيز فرض اساسي اش بر اين اساس بود که ريسک هاي موجود در شرکت در طول سبد پروژه ها وجود دارند همچنين او اين فرض را کرد که با اعمال ضریب همبستگی ریسک پروژه های موجود در سبد را به پروژه هایی که قرار است به سبد اضافه شوند می توان لحاظ کرد ] 3 [ . موليچ در رابطه با کم کردن ريسک ها از طريق اعمال يک مديريت و برنامه ريزي استراتژيک صحبت کرد. مدلي که او براي اين امر انتخاب کرد مدل سبد پروژه ها بود. همچنين او نشان داد که مدل سبد پروژه ها براي پروژه هايي که درآمدزايي بالايي در سطح بازار دارند ولي در عوض پتانسيل ريسک آنها بالاست بسيار مفيد مي باشد ] 4 [ . هان و دايکمن نيز نشان دادند که براي مديريت ريسک پروژه هاي عمرانی بين المللي که در سطح يک شرکت بررسي مي شود اين تئوري کارآمد و موثر است. لیکت و پلگرینی نیز در تحقیق خود تاکید ویژه ای برروی موضوع سبد پروژه ها داشته اند و این موضوع را بیان کرده اند که بحث مدیریت ریسک برای کارایی بیشتر بهتر است که در سطح سبد پروژه ها مورد بحث قرار گیرد ] 5 و 6 [ . رولف اولسن نیز در رابطه با تئوری سبد پروژه ها در صنعت ساخت و ساز فعالیت هایی را صورت داد. عمده تحقیقات انجام شده در زمینه انتخاب سبد پروژه ها در شرکت های پیمانکاری در دانشگاه های امریکا و جنوب شرق آسیا مانند چین و هنگ کنگ صورت گرفته است. اخیرا در دانشگاه صنعتی امیرکبیر مجموعه پژوهش هایی در زمینه انتخاب سبد پروژه ها در شرکت های پیمانکاری در حال انجام است که مقاله حاضر بخشی از نتایج پژوهش های این مجموعه می باشد.

اولین بار روش های فازی چند معیاره برای حل مسائلی که شامل پارامترهای فازی بودند، بوجود آمد. این روش اولین بار توسط زاده و بالمن در رابطه با تئوری فازی و در خصوص روش های تصمیم گیری  ابداع شد. افراد  دیگری مانند باس، کواکرناک، زیمرمن و کیکرت فعالیت های مشابهی نیز در این زمینه انجام دادند ] 7 [ .

 

 

شناسایی و طبقه بندی ریسک های صنعت ساخت وساز در رابطه با انتخاب پروژه

 

جهت داشتن یک مدیریت ریسک مناسب استفاده از متدهای مختلف مدیریت ریسک بسیار معمول است. سیستم های مدیریت ریسک بسیاری در سرتاسر دنیا پیشنهاد شده است. از این میان می توان به روش پیشنهادی استاندارد PMBOK اشاره کرد. در استاندارد مذکور مدیریت ریسک شامل یک فرایند پنج مرحله­ای می باشد. استراتژی ریسک، شناسایی ریسک، آنالیز ریسک، پاسخگویی به ریسک و کنترل ریسک  مراحل مختلف سیستم مدیریت ریسک پیشنهادی این استاندارد می باشند ] 8 [ . در این مقاله نیز سعی شده است با مبنا قراردادن این استاندارد و با توجه به پیچیدگی های زیادی که در مرحله آنالیز ریسک موجود است، روشی ساده جهت آنالیز ریسک ارائه شود. لذا در این قسمت سعی شده است با مطالعه اجمالی برروی تقسیم بندی های ریسک انجام شده توسط محققین قبلی، یک دسته بندی جامع از ریسک های موجود در صنعت ساخت و ساز ارائه شود.

جهت تعیین پارامترهای ریسک تقسیم بندی های مختلفی در رابطه با ریسک های موجود در صنعت ساختمان وجود دارد که با بررسی آنها می توان تا حدود زیادی ریسک های موجود در صنعت ساخت وساز را شناسایی و دسته بندی کرد. در تحقیقات گذشته طبقه بندی های مختلفی از ریسک ارائه شده است. جدول (1) تقسیم بندی های ارائه شده توسط افراد مختلف در زمینه ریسک های ساختمانی را نشان می دهد.

 

 

 

 

جدول(1). مروری برتقسیم بندی­های ریسک

 

 

 

 

روش های تحلیل ریسک

 

روش های اندازه گیری ریسک را به طور کلی در دو دسته ی روش های آماری و روش های مبتنی بر منطق فازی می توان تقسیم بندی کرد. اساس و پایه روش های آماری بر مبنای علم آمار و احتمال می باشد. روش هایی مانند استفاده از واریانس یا انحراف معیار استاندارد، استفاده از واریانس نیمه، آنالیز درخت تصمیم گیری، آنالیز سربه سر، مدل VAR و... نمونه ای از این روش ها می باشند. هم اکنون در بازار، نرم افزارهای بسیار متنوعی برای آنالیز ریسک در صنعت ساختمان موجود می باشد که اساس کار اکثر این روش ها بر مبنای علم آمار و احتمال می باشد. محاسبه ی پارامترهای لازم برای انجام آنالیزهای کمی، در صنعت ساختمان به سادگی محاسبه ی پارامترهای فوق در سایر زمینه ها مانند سهام و اقتصاد صورت نمی گیرد. دلایل مختلفی ازجمله موارد زیر ممکن است وجود داشته باشد که برآورد ریسک را در صنعت ساختمان از طریق روش های آماری با مشکلات عدیده ای روبرو می کند.

1.    اصولا هر پروژه ي عمراني از نظر مشخصات يکتا بوده وشرایط و قوانین حاکم برخود را دارا می باشد و قياس گرفتن آنها صحيح نیست.

2.    بر خلاف سهام که هر سال داراي داده هاي مخصوي به خود بوده و با جمع آوري اين داده ها و بررسي آنها در طي سالهاي مختلف مي توان به يک تحليلي از واريانس (ریسک) سهم مورد نظر رسيد پروژه هاي عمراني هريک در مدت چند سال انجام شده و در نهايت يک داده ي انحراف معياري از اين پروژه استخراج مي شود.

3.       اکثر افراد توانایی دسترسی به اطلاعات کافی و دقیق برای استفاده از روش های فوق را ندارند.

4.       پیچیدگی محاسبات و نیاز به داشتن تخصص و مهارت در آن زمینه .

به دلیل وجود چنین مشکلات و معایبی در استفاده از روش های آماری روش های مبتنی بر منطق فازی برای تعیین ریسک پروژه های ساختمانی بوجود آمدند. منطق فازی و مباحث مرتبط با آن اولین بار توسط LUKASIEWICZدر سال 1920مطرح شد او سعی کرد دستگاهی را ابداع کند که در آن محدوده ای از جوابهای درست که تمامی فواصل بین 0 تا 1 را پر می کند در بربگیرد لطفي عسکرزاده در سال 1965 در مقاله معروف خود مفاهيم مجموعه هاي فازي با حد و مرزهاي غير شفاف را معرفي نمود. در صنعت ساخت و ساز نیز به دلیل عدم وجود مستندسازی های لازم از اطلاعات گذشته، عدم قطعیت ذاتی موجود در این صنعت، وابستگی بسیاری از تصمیم گیری ها به تجربیات افراد خبره و... اقبال گسترده ای برای استفاده از منطق فازی در آنالیز رویدادها بوجود آمده است.

 

 

تحلیل کمی ریسک براساس روش تصمیم گیری چندشاخصه ساده وزن دهی شده فازی

 

در بسیاری از مواقع تیم مدیریتی در شرایطی قرار می گیرند که بایستی در مورد یک واقعه تصمیم گیری کند. در مواردی که این تصمیم گیری دارای یک معیار جهت ارزیابی باشد فرآیند تصمیم گیری دارای پیچیدگی خاصی نبوده و تصمیم گیری به سادگی با آنالیز تک معیار مورد نظر صورت می پذیرد. اما در بسیاری از مواقع تصمیمات باید در شرایطی اتخاذ شوند که چندین عامل برروی آنها تاثیر گذار است. در مدیریت ریسک نیز شرایط به همین ترتیب می باشد چراکه تصمیم گیری در رابطه با آنالیز و یا پاسخ گویی به یک ریسک بایستی در شرایطی انجام شود که سایر ریسک ها در پروژه وجود داشته و به تبع آن روی ریسک مورد نظر نیز اثرگذار خواهند بود لذا در این شرایط نیز تصمیم گیری در یک محیط چند معیاره بایستی صورت پذیرد. تکنیک های زیادی برای تصمیم گیری در فرآیند چند معیاره (MADM)  ابداع شده است. مدل های MADM به منظور انتخاب مناسب ترین گزینه موجود بکار می روند.  می توان روش های موجود در مباحث تصمیم گیری چندمعیاره را در دو دسته بندی کلی قرارداد.

1. مدل های تصمیم گیری چند معیاره غیرجبرانی: در این رویکرد گزینه ها باتوجه به ارضا کردن شرایط کمینه هر ویژگی مورد ارزیابی قرار می گیرند و چنانچه گزینه مورد نظر در مورد یک ویژگی امتیاز کمینه را بدست نیاورد از محدوده ارزیابی حذف می شود. مزیت این روش ها در سادگی آن می باشد و لی مشکلی که در این روش ها وجود دارد تعیین حدو مرز مشخص جهت رد یا قبول یک گزینه می باشد و به همین دلیل استفاده از این روش ها با پیچدگی های بسیار زیادی مواجه می باشد. از این دسته می توان به روش های حذف، تسلط، ماکسی مین اشاره کرد.
2. مدل های تصمیم گیری چندمعیاره جبرانی: برخلاف رویکرد قبلی در این روش گزینه ها نسبت به تمامی ویژگی ها بررسی می شوند. ضعف یک گزینه در یک ویژگی سبب از بین رفتن شانس آن در ارزیابی نشده و می تواند با بدست آوردن امتیاز مورد قبول در ویژگی­های دیگر ضعف مورد نظر را بپوشاند. به عبارت دیگر مبادله بین شاخص ها در این مدل ها رایج می باشد. روش های مختلفی مانند روش چند شاخصه ساده وزن دهی شده فازی (FSAW) ، روش تسلط تقریبی (ELECTRE) ، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، روش های فازی تاپسیس (FUZZY TOPSIS) و فازی لینمپ (FUZZY LINMAP) اشاره کرد ] 9 [ .

 تصمیم گیری های چند شاخصه معمولا توسط ماتریس زیر فرموله می گردد.

 

به طوریکه A_i نشان دهنده گزینه iام و X_j نشان دهنده شاخص jام و r_ij نشان دهنده ارزش شاخص jام برای گزینه iام است. بهترین گزینه در یک مدل MADM یک گزینه ذهنی A^* خواهد بود که ارجح ترین ارزش از هر مشخصه موجود را تامین می نماید، فرمول (1) این موضوع را به خوبی نشان می دهد:

 

(1)

همانگونه که توضیح داده شد یکی از روش های تصمیم گیری چند معیاره که می توان آنرا پایه و اساس بسیاری از روش های دیگر تصمیم گیری چند معیاره دانست روش معیار ساده وزن دهی شده است. جهت ارزیابی سبد پروژه ها، نگارندگان این پژوهش تصمیم گرفتند به دلیل سادگی و کاربرد گسترده آن از روش مذکور بهره برند.

 در این روش گزینه های مختلف با توجه به ویژگی های مورد نظر توسط هر شخص تصمیم گیرنده ارزیابی شده و در نهایت وزن هرگزینه محاسبه می شود. این روش به صورت ریاضی در قالب فرمول (2) تعریف می شود:

(2)

در فرمول فوق r_ij وزن گزینه iام نسبت به ویژگی jام می باشد. w_j وزن تخصیص داده شده به هر ویژگی توسط تصمیم گیرنده (DM) می باشد.

به دلیل اینکه ارزیابی ریسک در صنعت ساخت وساز بیشتر مبتنی بر نظرات افراد خبره بوده و به صورت ذاتی ماهیتی فازی دارد، در روش مورد نظر استفاده از سیستم فازی به جای روش های کلاسیک مدنظر قرار داده شد. روش های مختلفی جهت فازی کردن روش ساده وزن دهی شده پدید آمده اند که از آنجمله می توان به روش هایی مانند : روش باس و کواکرناک (Baas and Kwakernaak’s Approach) ، روش کواکرناک (Kwakernaak Approach) ، روش دبویس و پرید (Dubois and Prade’s Approach) ، روش چنگ و مکینیس (Cheng and McInnis’s Approach) و... اشاره کرد ] 7 [ . مشکل اکثر روش های فوق حجم بالا و پیچیدگی محاسبات آنها می باشد. در این میان روش ارائه شده توسط بونیسون (Bonissone’s Approach) نسبت به روش های دیگر دارای حجم محاسبات کمتر بوده و براساس اعداد فازی ذوزنقه ای عمل می کند. مطابق با فرمول (2) تمامی پارامترهای wو r براساس اعداد فازی ذوزنقه ای بیان شده و تمامی اعمال جبری در محیط فازی بر روی این اعداد صورت می پذیرد. در نهایت نیز تابع U براساس یک عدد فازی حاصل می گردد.

تحقیق حاضر، مراحل زیر را جهت ارزیابی سبدپروژه ها با رویکرد مدیریت ریسک پیشنهاد می کند:

مرحله اول شناسایی و طبقه بندی ریسک ها: اولین مرحله شناسایی ریسک های ساختمان و ایجاد دسته بندی مشخص جهت بررسی آنها می باشد. با اتمام این قسمت تیم تحلیل گر توانایی تشکیل ماتریس ویژگی ها را دارا می باشد. با توجه به مطالب گفته شده تقسیم بندی پنجگانه ذکر شده  در بخش تقسیم بندی ریسک های ساختمانی را می توان به عنوان پیش فرض در نظر گرفت.

با توجه به تقسیم بندی هایی که بررسی آنها در قسمت های قبل صورت گرفت، نگارندگان این مقاله تصمیم گرفتند که ریسک ها در پنج دسته­ی زیر تقسیم بندی گردند:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	شکل(1). تقسیم بندی ریسک های انتخاب سبد پروژه در صنعت ساخت و ساز

1. ریسک های مرتبط با سیاست های دولت: سیاست های مختلف دولت تاثیرگذاری مستقیمی در ریسک های موجود در صنعت ساخت و ساز دارد. افزایش هزینه به دلیل تغییر در سیاست های دولت، مصادره سلب مالکیت و ملی کردن پروژه ها،ریسک لغو مناقصات، تغییر قوانین و مقررات مربوط به پیمان، محدودیت های واردات و صادرات، عدم تمدید مجوزها، تغییر در نرخ تولید کالاهای اساسی مورد نیاز پروژه مانند آهن و سیمان ،ملاحظات سیاسی جهت انتخاب پیمانکار و مشاور، عدم تامین تجهیزات مورد نیاز پروژه به دلیل تحریم های بین المللی و... نمونه ای از ریسک هایی می باشند که منشا بروز آنها سیاست گذاری های دولت می باشد.

2. ریسک های سطح بازار و صنعت: هرگونه تغییر در سطح سرویس دهی بازار به همراه عدم شناخت درست وضعیت آن و عدم توانایی پیش بینی شرایط آینده بازار می تواند زمینه ساز ریسک های زیادی باشد. عواملی نظیر رقابت با پروژه های مشابه، تعداد رقبا در هر مناقصه، افزایش هزینه کارگر، افزایش هزینه ماشن آلات و تجهیزات و مصالح، مکانیزم حمایت از تولیدات داخلی ، ریسک کاهش قیمت محصول پروژه ، کیفیت پایین مصالح مورد نیاز ، تاخیر در تحویل و... نمونه ای از ریسک هایی می باشند که منشا تولید آنها را می توان در بازار و صنعت ساخت وساز جستجو کرد.

3. ریسک های مدیریتی : یکی از عوامل بروز ریسک در پروژه های ساخت وساز تصمیم گیری های نامناسب تیم مدیریتی و یا در شرایطی محدود بودن تیم مدیریت شرکت یا سازمان به اتخاذ تصمیم های مختلف می باشد که می تواند بسیار بر روی پروژه­های تحت پوشش سازمان تاثیر داشته باشد. تغییرات در سطح مدیران شرکت، تاکید مدیران جهت انتخاب پروژه های خاص، انتخاب نامناسب پروژه، افزایش هزینه های بالاسری، ارتباطات ضعیف درون سازمانی و برون سازمانی و... نمونه ای از این دسته ریسک ها می باشند.

4. ریسک های مالی: یکی از مسائلی که در اکثر پروژه ها توجه بیشتر تصمیم گیرندگان را به خود جلب می کند مسائل مالی پروژه می باشد. در این خصوص عواملی نظیر  ورشکستگی شرکای پروژه ، هزینه های فاینانس ، تغییر در نرخ بهره، تغییرات در نرخ تورم، وابستگی به وام دهندگان خاص ، ریسک های انقطاع در روند تامین مالی پروژه ،محدودیت های بودجه ای دولت یا وام دهندگان ، بودجه بندی نامناسب پروژه و... را می توان از مهمترین موارد تاثیرگذار در بحث ریسک های مالی دانست.

5. ریسک های خاص هر پروژه: هر پروژه با توجه به شرایط خاص اجرایی دارای ریسک های متنوعی می باشد. به دلیل تنوع در پروژه های ساخت وساز و یکتایی پروژه های عمرانی از لحاظ شرایط اجرای پروژه نمی توان ریسک های مشخصی را در این خصوص ارائه کرد ولی به طور کلی مواردی مانند: حوادث پیش بینی نشده در سایت، حوادث قهری، مشکلات قوانین محیط زیست، غیر رقابتی بودن امکانات حمل و نقل ،عدم مهارت لازم کارگران برای انجام کار، افزایش هزینه های بالاسری در سایت ، تغییرات طراحی ،کمبود مواد و مصالح ،خطرات محیطی پیرامون ، آب و هوا و جغرافیای نامناسب محل اجرا، ناهماهنگی پیمانکاران جز، عدم هماهنگی شرکا )   (Joint Ventureو... به عنوان مهمترین ریسک های خاص هرپروژه شناسایی می شوند.

همانگونه که پیشتر نیز شرح آن رفت، باید به این نکته توجه داشت که تئوری متنوع سازی پروژه های شرکت می تواند به عنوان یکی از سیاست های کاهش ریسک سطح شرکت مطرح شود. در تقسیم بندی فوق نیز به نظر می رسد تئوری سبد پروژه می تواند در  مباحث ریسک های مدیریتی، ریسک های مالی و همچنین ریسک های خاص هرپروژه مفید واقع شود.

 

مرحله دوم دریافت نظرات افراد خبره: بعد از شناسایی ریسک های موجود در صنعت ساخت وساز  بایستی نظرات افراد خبره را در رابطه با هر پروژه نسبت به هرکدام از ریسک های پنجگانه جمع آوری گردد. به دلیل اینکه در اکثر مواقع ارائه نظرات افراد به صورت قطعی و حتمی نمی باشد، بیشتر افراد تمایل دارند که بازه ای را برای ارائه مقصود خود بیان کنند. برای دستیابی به این مقصود از هر فرد خواسته می شود که نظرات خود را در قالب چهار عدد (a,b,c,d)  بیان کند. محدوده ی نظر دهی فرد بین 0 تا 10 می باشد به طوریکه عدد صفر بیان کننده کمترین اهمیت و عدد 10 بیان کننده بیشترین اهمیت می باشد. فرد نظر دهنده با تعیین دو عدد اول و آخر بازه ای را که احتمال می دهد نظرش در آن قرار گیرد مشخص می کند. با تعیین دو عدد میانی (اعداد دوم و سوم) ، بازه ای را که احتمال بیشتری می دهد نظرش در آن قرار گیرد را مشخص می کند. در صورتیکه فرد می تواند با قطعیت تمام نظر خود را ابراز کند تمامی چهار عدد یکسان می باشند.

 

مرحله سوم جمع بندی نظرات خبرگان: در روش FSAWM فقط یک نظر دهنده می تواند در مورد گزینه ها نظر دهد و در نهایت تصمیم گیری نیز براساس همان یک نظر انجام می شود. با توجه به اینکه استفاده از نظرات یک تصمیم گیرنده در بیشتر مواقع حالت عمومیت ندارد و اکثرا افراد به صورت جمعی در مورد یک موضوع تصمیم گیری می کنند بایستی به نحوی نظرات افراد مختلف را در این روش منظور کرد. برای دستیابی به این منظور از بین اعداد ارائه شده در مورد هر گزینه و همچنین وزن هر ویژگی ، برای عدد اول مینیمم  عدد از میان تمامی اعداد (فرمول (3)) ، عدد چهارم ماکزیمم عدد از میان تمامی اعداد ( فرمول (6)) و برای اعداد دوم و سوم میانگینی از تمامی اعداد ارائه شده( فرمول (4)و (5)) در نظر گرفته می شود. با این روش می توان نظرات تمامی افراد را در این خصوص اثر داد. باید در نظر داشت از نظر هر فرد، هرکدام از ریسک ها می توانند وزن مخصوص به خود را داشته باشند لذا پارامتر w جهت تخصیص دادن وزن هر کدام از ریسک ها دخالت داده شده است. برای وزن های تخصیص داده شده نیز می توان همانند روش فوق یک عدد فازی برای هر ویژگی تعیین کرد.

(3)

(4)

 

(5)

(6)

 در فرمول های فوق X نمایانگر نظرات افراد و i  بیان کننده تعداد افراد می باشد .

مرحله چهارم تعیین ریسک پروژه ها: بعد از تعیین اعداد فازی نهایی ، اقدام به برآورد تابع U_i ( فرمول (7)) برای هرکدام از گزینه ها می شود.

(7)

می توان ضرب اعداد فازی را مطابق با فرمول زیر انجام داد:

(8)

 

در نهایت می توان با استفاده از جدول(2) مقدار تابع هدف را برای هر نظر دهنده مشخص کرد.

 

 

 

 جدول (2).تعیین

 

مرحله پنجم تبدیل عددفازی به عدد حقیقی: بعد از برآورد تمامی گزینه ها و بدست آوردن توابع U_i برای هرکدام از پروژه های پیشنهادی بایستی اقدام به مقایسه و دسته بندی اعداد فازی حاصل نمود. روش های متنوعی برای رتبه بندی اعداد فازی موجود می باشد. رتبه بندی با استفاده از درجه بهینگی (Ranking Using Degree of Optimality) ، رتبه بندی با استفاده از – cutα ، رتبه بندی براساس مقایسه توابع ، رتبه بندی براساس میانگین و پخش فازی  (Ranking Using Fuzzy Mean and Spread) رتبه بندی براساس مختصات مرکز سطح و روش های رتبه بندی براساس پارامترهای زبانی نمونه ای از این روش ها می باشند ] 7 [ . در این مقاله روش رتبه بندی براساس مرکز سطح اعداد فازی در نظر گرفته شده است. در این روش برای هر عدد فازی یک مختصات مرکز سطح تعیین می شود و مقایسه براساس این نقطه صورت می گیرد. بعضی از افراد مانند یگر (Yager) مقایسه را تنها براساس نقطه x انجام می دهند ولی افراد دیگری مانند موراکامی (Murakami) ، مائدا (Maeda)  و ایمامورا (Imamura)  مقایسه را براساس هر دو نقطه x, y  انجام می دهند.

مرحله ششم برآورد ریسک سبد پروژه: بعد از تعیین مقدار عددی ریسک برای هر پروژه در مرحله پنجم جهت تعیین ریسک سبد پروژه با استفاده از فرمول (9) می توان این مقدار را بدست آورد.

 

(9)

در فرمول (9) مقدار ریسک سبد پروژه تشکیل شده ، w وزن هر پروژه در سبد تشکیلی بوده که این مقدار نیز از رابطه (10) بدست می آید. ρ ضریب همبستگی بین پروژه های موجود در سبد و SD انحراف معیار استاندارد در روش آماری بوده که با توجه به روش پیشنهادی مقاله می توان این مقدار را با جذر دوم عدد حاصل از مرحله پنجم برای هر پروژه تقریب زد.

 

(10)

تعیین ضریب همبستگی بین پروژه های موجود در سبد نیازمند بررسی پارامترهای مشترک بین دو پروژه مانند منطقه جغرافیایی ، نحوه تامین مالی سبد ، نحوه تامین منابع پروژه و سبد تشکیلی ، نوع پروژه و... مسائل متعدد دیگر می باشد. تعیین پارامترهای مذکور به سادگی امکان پذیر نبوده و نیازمند بررسی ها و جلسات متعدد مسئولین تصمیم گیرنده سازمان می باشد لذا در این مقاله به دلیل پیچیدگی های موجود از لحاظ کردن ضریب همبستگی بین پروژه ها در فرمول (9) خودداری می گردد و فرض می شود پروژه های موجود در سبد هیچگونه تاثیری برروی یکدیگر نخواهند داشت( ضریب همبستگی صفر).

 

	شکل(2). مراحل تشکیل سبد پروژه براساس روش پیشنهادی با رویکرد کاهش کاهش ریسک سبد

 

 

 

بررسی دو رویکرد انتخاب سبد پروژه براساس روش آماری و روش پیشنهادی پژوهش

 

انتخاب سبد پروژه با رویکرد مدیریت ریسک یکی از روش های معمول جهت تشکیل سبد پروژه­ی سازمان می باشد. در اين قسمت با مطالعه­ي اجمالي برروي پنج پروژه­ي فرضي ، يک مقايسه ي کلي بين روش انتخاب سبد پروژه براساس برآورد ریسک منطبق با روش های آماری و برآورد ریسک براساس روش تصمیم گیری فازی ساده وزن دهی شده جهت اعتبار سنجی روش مذکور ارائه شده است. بررسی مسئله در روش FSAW با استفاده از کد نویسی در نرم افزار Matlab 7.1 صورت می پذیرد. شمای کلی نرم افزار نوشته شده در شکل (3) قابل مشاهده می باشد. لازم به ذکر است در نرم افزار ارائه شده جهت راحتی کاربران سعی شده است تا حد امکان از محیط گرافیکی مناسب استفاده شود. کاربران با اعمال نظرات خود پیرامون وزن هر ریسک و همچنین ارزیابی پروژه ها براساس ریسک های دسته بندی شده با فشار دکمه" تعیین ریسک پروژه های سبد پروژه" قادر به محاسبه ریسک های مربوطه می باشند.

	شکل (3). نمایی از برنامه مورد استفاده جهت ارزیابی ریسک سبد پروژه با توجه به روش پیشنهادی مقاله

 

 

با اتمام آنالیز توسط نرم افزار نوشته شده در محیط Matlab خروجی های گرافیکی به صورت شکل(4) ارائه می گردد که در نهایت با استفاده از رتبه بندی اعداد فازی براساس مرکز سطح می توان اعداد فازی تشکیل شده را به اعداد حقیقی تبدیل کرد  و ریسک پروژه را برای اعمال در فرمول(9) بدست آورد.

 

 

	شکل(4). نمونه ای از خروجی نرم افزار ارائه شده

 

در این قسمت سازمان قصد دارد با استفاده از روش تشکیل سبد پروژه از بین پنج پروژه پیشنهادی یک سبد سه تایی را انتخاب کرده و به سبد موجود سازمان اضافه کند لذا با توجه به  پروژه های در حال اجرا که جزیی از سبد موجود می باشد،  سازمان محدودیت های زیر را جهت تصمیم گیری برای انتخاب سبد مورد نظر دارد:

1. توانایی سرمایه گذاری تا سقف 32 میلیارد تومان.
2.  شانس انتخاب بیشتر سبد با ریسک کمتر.

با توجه به آنالیزهای اقتصادی انجام شده توسط افراد صاحب نظر در بخش داده های آماری برای پنچ پروژه پیشنهادی جدول زیر تهیه شده است:

 

	جدول(3). آنالیز پروژه های پیشنهادی

 

 

می توان سبدهای سه تایی مختلفی را از پروژه های پیشنهادی تشکیل داد و با توجه به فرمول (9) می توان مقدار ریسک هر سبد را محاسبه کرد. برای اولویت بندی سبدهای مورد نظر باید محدودیت توان سرمایه گذاری شرکت را در سبدهای مذکور در نظر گرفت که با لحاظ کردن این محدودیت تعدادی از سبدها جهت اولویت بندی حذف خواهند شد. در نهایت پس از تشکیل اولیه سبدهای پروژه و انتخاب اولیه سبدها، برای اولویت بندی نهایی آنها مقدار ریسک برآوردی هر سبد در نظر گرفته می شود. جداول (4) و (5) این مراحل نشان می دهند.

			جدول(4). انتخاب اولیه سبدهای تشکیل یافته
	جدول(5). اولویت بندی سبدهای انتخابی براساس ریسک

همانگونه که مشاهده می شود براساس روش آماری سبد پروژه های شماره (10) ، (5) ، (6) دارای اولویت های اول تا سوم می باشند. در قسمت بعد از تعداد 20 خبره که شامل پیمانکاران ساختمانی ایران و همچنین خبرگان دانشگاهی می باشند در خواست شد که پارامترهای ریسکی شرح داده شده در بخش (2) را با توجه به معیارهای پروژه های پیشنهادی در جدول(2) مورد ارزیابی قراردهند. در این قسمت برای دریافت نظرات افراد خبره از ابزارکدنویسی در محیط نرم افزاری مطلب استفاده شد. نمونه ای از نظرسنجی انجام شده توسط یکی از خیرگان در شکل(3) قابل مشاهد می باشد. جدول (6) نتیجه نهایی نظرخواهی را با استفاده از روش توضیح داده شده در مرحله سوم نشان می دهد. جدول (6) نتیجه نهایی اولویت بندی سبد پروژه های انتخاب شده اولیه را نشان می دهد. ریسک محاسبه شده در این قسمت با توجه به فرمول (9) و با جایگزینی عدد حاصل از روش مقاله به جای ریسک پروژه ها، محاسبه شده است.

 

جدول(6).اولویت بندی سبدهای انتخاب شده براساس روش پیشنهادی مقاله

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

براساس روش پیشنهادی در این مقاله نیز سه سبد برتر سبدهای شماره (10) ، (6) ، (5) می باشند. البته براساس اولویت بندی انجام شده سبد شماره (6) در رتبه دوم قرار گرفته است و این در حالیست که براساس روش آماری برآورد ریسک (انحراف معیار استاندارد) این سبد دارای اولویت سوم می باشد. اولویت بندی براساس روش پیشنهادی مقاله این مزیت را برای سبدهای موجود ایجاد کرده است که ترتیب سبدها براساس عایدی مورد انتظار آنها در سه سبد انتخابی رعایت شود در صورتیکه در روش آماری این موضوع رعایت نشده بود. در هر حال روش ارائه شده در این مقاله به دلیل سادگی انجام و همچنین درگیر بودن با نظرات افراد خبره می تواند در بسیاری از موارد مورد استفاده شرکت های پیمانکاری پروژه محور قرار گیرد.

 

نتیجه گیری:

 

فضای به شدت رقابتی موجود و همچنین پیامدهای سنگین وجود عدم قطعیت در پروژه های عمرانی باعث شده است که انتخاب پروژه های عمرانی با ریسک های متعددی مواجه شود لذا در نظر داشتن سیستم مدیریت ریسک در هنگام انتخاب پروژه هایکی از الزامات اجتناب ناپذیر می باشد. از طرف دیگر این مقاله به طور جدی این موضوع را مطرح می کند که با توجه به عدم قطعیت در انتخاب پروژه ­ها توجه به یک پروژه و بررسی ریسک پروژه مذکور صحیح نمی باشد چراکه در شرکت های پیمانکاری بزرگ که همزمان انجام چندین پروژه را برعهده دارند تقسیم کردن منابع مالی، نیروی انسانی و ماشین آلات در بین پروژه حائز اهمیت بوده و به همین دلیل تاثیرات پروژه ها بر روی یکدیگر اجتناب ناپذیر می باشد. از طرف دیگر وجود پیشنهادهای همزمان جهت شرکت در مناقصات توجه هرچه بیشتر به سبد پروژه را ضروری می کند. مشکل دیگری که در صنعت ساخت وساز وجود دارد نبود اطلاعات کافی جهت جمع آوری داده ها و همچنین وجود پارامترهای مختلف جهت تصمیم گیری  می باشد که عملا شرایط بررسی وضعیت موجود را با پیچیدگی های زیادی روبرو کرده است.  در این راستا و در جهت حل مشکلات موجود جهت آنالیز ریسک مقاله حاضر به بررسی تحلیل کمی ریسک با استفاده از روش مجموع ساده وزین فازی جهت انتخاب سبد پروژه پرداخته است.

سیستم پیشنهادی جهت آنالیز سبد پروژه ها برگرفته از سیتم مدیریت ریسک PMBOK بوده و شامل شش مرحله بوده که در نهایت منجر به ارائه عددی جهت ارزیابی سبد پروژه ها می شود که سبد با کوچکترین عدد دارای کمترین ریسک می باشد. مزیت اصلی روش آنالیزی مقاله حاضر، سادگی استفاده از روش FSAW می باشد. در پایان این مقاله نیز جهت اعتبارسنجی، روش پیشنهادی با یک مثال عددی که براساس روش های آماری حل شده است اعتبارسنجی گردیده است.

در پایان نگارندگان جهت انجام فعالیت های بعدی روش های تعیین همبستگی بین پروژه ها و همچنین ارائه یک سیستم جهت انتخاب پروژه با توجه به سبد پروژه های موجود شرکت را در نظر دارد.

 

 مراجع

1.      Prasanna Chandra,Project Planning Analysis Selection Financing Implementation and Review,5,India,Tata McGaw-Hill Publishing Company Limited,2002

2.      Farid, F. (1981) Fair and Reasonable Markup (FaRM) pricing model: a present value approach to pricing of construction contracts. Thesis presented to the University of Illinois, PhD in Civil Engineering

3.      R,KANGARI & L.S.RIGGS. Portfolio management in construction. Construction Management and Economic.1988,6,161,169

4.      Mullich, J. (1998). ‘‘Project portfolio management for the new millennium.’’ Information Week, http//www.primavera.com& Jan. 10, 1999

5.      Lycett, M., Rassau, A. and Danson, J. (2004), “Programme management: a critical review”,International Journal of Project Management, Vol. 22, pp. 289-99.

6.       Pellegrini, S. (1997), “Programme management: organizing project-based change”, International Journal of Project Management, Vol. 15 No. 3, pp. 141-9.

7.      Chen Shu Jen, Hawng Chin Lai, “Fuzzy Multiple Attribute Decision Making”,springer ,verlag Beriln Heidelberg,1992

8.      Project Management Institute, A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK Guide)

9.      اصغرپور، محمد جواد "تصميم گيری های چند معياره "، انتشارات دانشگاه تهران ، 1383

 

 

آرشيو مطالب...

---

شعبانی : سلام.با تشکر از مطالب مفیدتون/اگه ممکنه در مورد روش های بی مقیاس کردن جدول توافقی هم توضیح بدید.خیلی بهش احتیاج دارم.ممنون.

Copyright 2012